niedziela, 28 lutego 2010

Rys historyczny

Rys historyczny
Opracowanie na podstawie literatury


Pedagogika terapeutyczna jest tym działem pedagogiki specjalnej, który rozwinął się stosunkowo późno, gdyż w szerszym zakresie dopiero po II wojnie światowej. Prekursorów opieki nad chorym dzieckiem można jednak wskazać już w czasach odległych.

Około X w. na zachodzie i w południowej Europie powstały pierwsze zakłady opiekuńcze dla jednostek chorych i opuszczonych ( w Polsce ok. XII i XIII w ). Były to zakłady – przytułki, do których przyjmowano zarówno dorosłych jak i dzieci, chorych i zaniedbanych. Mimo, że placówki te w późniejszym średniowieczu nazywano „ szpitalami”, nie były to zakłady lecznicze w rozumieniu współczesnym, ale takie, w których zapewniano tylko elementarną opiekę.
Zasadnicza zmiana w traktowaniu chorych z punktu widzenia medycznego następuje dopiero w XVIII w.
Inicjatorem okazał się francuski lekarz F. Pinel, który domagał się zmiany metod surowej izolacji nerwowo chorych, a w 1741 r. wskazał na wartość pracy w leczeniu chorych. Apel medyka uznać można jako początek starań o wprowadzenie metody terapii pracą – „ergoterapii” ( akcentował rolę ruchu – podwaliny rehabilitacji psychologicznej ).

Pod koniec XVIII w. Słuszność poglądów F. Pinela potwierdził psychiatra amerykański B. Rush, który oparł się na własnych badaniach przeprowadzonych w zakładzie leczniczym w Filadelfii ( 1798 ) – twórca tzw.” ogrodoterapii” ( współczesne badania we Włoszech – starość-demencja).
W 1779 r. J. A. Venel zorganizował w Szwajcarii pierwszą lecznicę ortopedyczną oraz wykazał, że niektóre schorzenia i deformacje układu kostnego, które wydawały się być nieuleczalnymi mogą zostać skutecznie uleczone. Na kanwie osiągnięć chirurgii szwajcarskiej, S. Wilderspin ( kierownik szkoły centralnej w Londynie ) ogłosił w 1823 r. pracę na temat „ leczenia, rozwoju i kształcenia”, w której domagał się połączenia terapii medycznej z pracą pedagogiczną.

W ślad za tymi zakładami powstają w XIX w. niemal we wszystkich krajach europejskich - zakłady lecznicze i instytucje opiekuńcze ( w Berlinie 1823, Krakowie 1833 ). W drugiej połowie XIX w. powstają pierwsze szkoły – sanatoria dla dzieci słabszych, zorganizowane są kolonie letnie dla dzieci chorych, tworzą się organizacje społeczne ( np. Towarzystwo Kolonii Wakacyjnych we Lwowie w 1885 r .) zajmujące się dziećmi chorymi i słabymi, a szerszą działalność w tym zakresie organizują także stowarzyszenia i instytucje wyznaniowe.

Zorganizowane formy terapii wychowawczej zostały jednak wprowadzone w zakładach leczniczych dopiero w okresie I wojny światowej
( w 1917 r . W Ameryce wprowadzono terapię pracą do zakładu leczniczego ).
W Polsce Szymon Starkiewicz organizuje w 1918 r. kolonię leczniczą w Busku – Zdroju. Kilka lat później, z Jego inicjatywy powstaje sanatorium dla dzieci, w którym w 1929 r. zostaje zorganizowana pełna samodzielna szkoła.
Z inicjatywy Emila Godlewskiego powstają szkoły dla przewlekle chorych w zakładach leczniczych w Witkowicach koło Krakowa i ( 1923 r. ) i w Zakopanem- Bystre ( 1922 r.).
W okresie międzywojennym pierwsze zorganizowane formy opieki pedagogicznej w Polsce powstały
w szpitalach : w Tworkach ( 1923 r. ),
w Kochanówce pod Łodzią ( 1923 r. ),
w innych krajach – w Danii i Anglii
w 1935 r.

Rozwój zinstytucjonalizowanych form terapii wychowawczej, a także opieki pedagogicznej nad dziećmi kalekimi i przewlekle chorymi, poza zakładami leczniczymi, zaczął się w Polsce i w innych krajach dopiero po podjęciu zadań w zakresie kształcenia pedagogów specjalnych tj. około 1950 r.
W Polsce w 1947 r. po raz pierwszy został zorganizowany dział kształcenia nauczycieli i wychowawców dla przewlekle chorych w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej.
W Hanowerze w 1953 r. powstaje pierwsza w RFN państwowa szkoła przygotowująca terapeutów zajęciowych, także w innych krajach powstają w tych latach kursy i szkoły dla pedagogów – terapeutów.


W latach powojennych , w pierwszym podręczniku pedagogiki specjalnej, napisanym przez twórczynię jej teoretycznych podstaw, M. Grzegorzewską ( 1964 ) termin „pedagogika lecznicza” był zamiennie stosowany z terminem „ pedagogika specjalna”. M. Grzegorzewska ( 1964 r, s. 4 ) uważała, że:” Pedagogika specjalna czy lecznicza w naszym kraju obejmuje dzieci głuche, niewidome, upośledzone umysłowo, niedostosowane społecznie, przewlekle chore i kalekie”. Autorka nie traktowała wiec pedagogiki leczniczej jako działu czy nauki szczegółowej pedagogiki specjalnej – lecz te dwie nazwy utożsamiała. Całokształt działań pedagogicznych podejmowanych wobec dzieci przewlekle chorych i dzieci z uszkodzonym narządem ruchu określała terminem „ terapia wychowawcza” ( Grzegorzewska 1964, s. 78 ).


Prawie dwadzieścia lat później Z. Sękowska charakteryzując pedagogikę specjalną wyróżniła w niej m. in. dział „ pedagogiki specjalnej leczniczej ( podtrzymującej )( 1982, s. 10 ). Autorka zauważyła, że dotyczy ona przede wszystkim dzieci przewlekle chorych i jest istotnym predyktorem profilaktycznym, zapobiegającym ujemnym konsekwencjom choroby, zwłaszcza w zakresie rozwoju psychicznego.
Tymczasem J. Doroszewska ( 1989, T. 1, s. 49 ) postrzegana w naszym kraju za inicjatora teoretycznych podstaw pedagogiki leczniczej zaprezentowała pogląd, że : „ Pedagogika dzieci przewlekle chorych nie ma specjalnej nazwy ( terapia wychowawcza jest bowiem stosowana do każdego działu pedagogiki specjalnej”. W podręcznikach pedagogiki specjalnej wydanych w ostatnich latach zwykle, w odniesieniu do dzieci przewlekle chorych, używa się terminu „ pedagogika terapeutyczna” ( Dykcik 1997, s. 197 ). Biorąc jednak pod uwagę powszechne utożsamianie terminu „pedagogika terapeutyczna” do dzieci z parcjalnymi zaburzeniami rozwoju, zamiennie z terminem „ terapia pedagogiczna”- przyjąć należy termin „ pedagogika lecznicza” jako bardziej jednoznaczny w stosunku do dzieci przewlekle chorych i z uszkodzonym narządem ruchu.

Jak podaje J. Doroszewska ( 1989, s. 611, t. 2 ) w 1973 r. spora liczba dzieci chorych i niepełnosprawnych ruchowo przebywała w domu rodzinnym i niepodlegała nauczaniu, mino, że już 5 sierpnia 1973 r. Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego uregulowało organizację nauczania indywidualnego.
W pierwszych latach po wojnie bardzo dużo było dzieci dotkniętych chorobami i uszkodzeniami narządu ruchu. Dało to podwaliny kształcenia kadr pedagogicznych w PIPS w Warszawie.
W następnych latach ukazały się artykuły naukowe J. Doroszewskiej i M Grzegorzewskiej ( 1955, 1960 ) poświęcone dzieciom chorym.
W kolejnych 40 latach dokonały się istotne zmiany. W języku teoretyków i praktyków pozostało określenie „ dzieci przewlekle chore” synonimiczne z pojęciami takimi jak: dzieci niesprawne somatycznie, dzieci chroniczne chore i dzieci długotrwale chore. Tymczasem termin „ dziecko kalekie” długo pokutował na gruncie literatury. Używane przez A. Hulka, F. Gamulczaka, Z. Sękowską i J. Doroszewską uznano za anachroniczne dopiero w latach 90. Aktualnie stosowane jest pojęcie : dziecko z dysfunkcją narządu ruchu i niesprawne ruchowo. Termin kalectwo bywa używany nadal tylko do określenia samej wady czy upośledzeniu organu ciała ( B.Szychowiak, 1995)

Pedagodzy specjalni starają się nie używać określeń: „ dziecko upośledzone fizycznie” i „ dziecko z upośledzeniem narządu ruchu”. Humanizacja stosunku do osób niepełnosprawnych pojawiła się w terminie : „sprawny inaczej”, choć ze względu na niejednoznaczność merytoryczną nie ma on zastosowania w języku naukowym.
Zasadnicze zmiany zaszły również w zakresie przedmiotu zainteresowań pedagogiki leczniczej. Początkowo interesowano się jedynie dziećmi i młodzieżą chorą i z uszkodzonym narządem ruchu w zakładach leczniczych. M. Grzegorzewska ( 1964, s. 75 – 76 ) określając populację tych dzieci, wymieniła te, które z powodu długotrwałej choroby i sposobu leczenia przebywały w pewnym okresie swego życia w szpitalach, domach zdrowia, zakładach rehabilitacyjnych, leczniczo – wychowawczych i w prewentoriach. Było to związane z segregacyjnym modelem kształcenia, a w rozprawach naukowych nie poruszano kwestii rodziny dziecka oraz jego możliwości funkcjonowania w szkole masowej. W latach 50 i 60 akcentowano ujemne skutki choroby i niepełnosprawności oraz terapię wychowawczą w warunkach zakładu leczniczego.

Wszystkie wskazania pedagogiczne, zasady i metody pracy adresowane były do nauczycieli w zakładach leczniczych. Celem było dążenie do przywrócenia dzieciom poczucia „ normalności”, ” zdolności do włączenia się w nurt otaczającego życia społecznego” „ oraz przystosowania do tego życia” ( M. Grzegorzewska 1964, s. 88 ). Nie dostrzegano ujemnych skutków długotrwałej izolacji dziecka w zamkniętym zakładzie oraz znaczenia naturalnego środowiska rodzinnego i i rówieśniczego w jego rozwoju i socjalizacji
J. Doroszewska podkreślała wprawdzie znaczenie odwiedzenia dzieci przez rodziców ale ani wespół i innymi luminarzami A. Hulkiem czy Z. Sękowską nie interesowała się sytuacją dzieci przewlekle chorych oraz z dysfunkcją narządu ruchu w rodzinie, ich problemami emocjonalnymi i wychowawczymi oraz ich sytuacją w szkołach publicznych w czasie remisji choroby.

Upowszechnienie w latach 80. idei społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych spowodowało rozszerzenie przedmiotu zainteresowań pedagogów specjalnych i objecie nim wszystkich problemów związanych z rozwojem i wychowaniem dzieci niepełnosprawnych w rodzinie i w szkole. Okazało się, że pierwsze badania ujawniły wysoki wskaźnik braku akceptacji tych dzieci przez ich zdrowych rówieśników ( A. Maciarz, 1987 ).
W latach 90. ukazało się wiele prac pedagogów specjalnych i psychologów poświęconych problematyce rodziny dziecka przewlekle chorego i zorganizowano wiele konferencji naukowych. Wśród rozpraw naukowych wymienić można prace pod red. R. Ossowskiego ( 1993 ), M. Chodkowskiej ( 1995 )A. Maciarz ( 2001 ),prace monotematyczne A. Gasiulowej ( 1993 ), R. Kurzawy i J. Wyczesany ( 1995 )

Obok rozszerzenia przedmiotu zainteresowań pedagogiki leczniczej dotyczącej problematyki omawianych grup dysfunkcjynych zmiany dotyczą także epidemiologii chorób dziecięcych. W latach powojennych były to : gruźlica/reumatyzm/ch. Heinego-Medina w latach 80 mpdz, epi, ch. alergiczne, narządu ruchu i krążenia. W raporcie IMiDz podano, że 10 – 15 % populacji dzieci w wieku szkolnym stanowią dzieci chore , wymagające długotrwałej rehabilitacji. Aktualnie utrzymuje się wysoki wskaźnik mpdz, zespołów złego wchłaniania ( np. celiaklia ), cukrzycy, ch. nowotworowej i zakażeń różnych narządów. Często w etiologii zaburzeń wymienia się czynniki środowiskowe.

KONKLUZJA – całokształt zmian na przestrzeni 50 lat w pedagogice leczniczej:
1. ZMIANY W TERMINOLOGII:
• Pedagogika specjalna nie jest tożsama z pedagogiką leczniczą,
• Wycofanie pejoratywnych nazw: dziecko kalekie, upośledzone fizycznie,
2. ZMIANY W PRZEDMIOCIE ZAINTERESOWAŃ:
• Zainteresowanie problemami dziecka nie tylko w zakładzie leczniczym ale globalnego ujęcia również w środowisku rodzinnym i szkoły macierzystej,
• Zainteresowanie „nowymi” jednostkami klinicznymi chorób.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz