Podstawowe formy edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ruchową

Podstawowe formy edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ruchową

Projekt i opracowanie:
mgr Magdalena Chmielniak


Kariera edukacyjna
Zaawansowanie przewlekłej choroby, jej przebieg i obraz kliniczny oraz stopień dysfunkcji narządu ruchu dziecka warunkują w znacznej mierze jego karierę edukacyjną. Dzieci ciężko chore i z ostrymi rzutami chorobowymi, czy z dużą dysfunkcją narządu ruchu są wielokrotnie hospitalizowane i w okresach pobytu w szpitalu lub w innym ośrodku leczniczym objęte są nauczaniem specjalnym. Po powrocie do środowiska rodzinnego ponownie włączane są w nauczanie powszechne dostępne w macierzystej szkole, bądź nauczanie indywidualne w domu.

NAUCZANIE INDYWIDUALNE

Prawne podstawy
Podstawy prawne dotyczące realizacji nauczania indywidualnego zostały zebrane w niżej wymienionych aktach prawnych.
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (z późniejszymi zmianami )
Rozporządzenie MEN dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072).
Rozporządzenie MEN z dnia 18 września 2008 r. w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. Nr 175, poz. 1086).

Rozporządzenie MENiS z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288), a w szczególności § 5. Zmiany: Dz. U. z 2004 r. Nr 122, poz. 1290.)
Rozporządzenie MENiS z dnia 19 lutego 2002 roku w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. Nr 23, poz. 225), a w szczególności: § 11 ust. 3. Zmiany: Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz. 1003

Rozporządzenie MENiS z dnia 14 marca 2005 r. w sprawie zasad wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonywania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz zasad odpłatności za wykonywanie tych czynności (Dz. U. Nr 58, poz. 504 i Nr 67, poz. 585; z 2006 r. Nr 31, poz. 217 i Nr 108, poz. 745; z 2007 r. Nr 140, poz. 987 oraz z 2008 r. Nr 67, poz. 412).
Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 i Nr 130, poz. 906; z 2008 r. Nr 3, poz. 9 i Nr 178, poz. 1097).

Termin „nauczanie indywidualne”

Nauczaniem indywidualnym obejmuje się uczniów, których stan zdrowia uniemożliwia
lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. Okres, w którym dziecko nie jest w stanie uczęszczać do szkoły nie może być krótszy niż 30 dni. Nauczanie indywidualne jest formą nauczania przeznaczoną dla uczniów poważnie chorych, z ciężkimi urazami, po wypadkach, operacjach, itp.

Orzekanie o potrzebie nauczania indywidualnego.

Orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania wydają zespoły orzekające, które działają w publicznych poradniach psychologiczno – pedagogicznych oraz publicznych poradniach specjalistycznych. Zespoły wydają orzeczenia dla uczniów szkół położonych na terenie działania poradni. Orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego dzieci niewidomych i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących oraz dzieci z autyzmem wydają zespoły działające w poradniach specjalistycznych, wskazanych przez kuratora oświaty. W skład zespołu orzekającego wchodzą: dyrektor poradni lub osoba przez niego upoważniona jako przewodniczący, psycholog, pedagog, lekarz oraz inni specjaliści, których obecność jest niezbędna w przypadku diagnozy i podejmowania decyzji odnośnie danego dziecka. Orzeczenia wydaje się na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) ucznia lub ucznia pełnoletniego.

Wniosek powinien zawierać:
– dane dziecka w postaci: imienia, nazwiska, daty i miejsca jego urodzenia, adresu zamieszkania, nazwy i adresu szkoły oraz oznaczenia klasy (jeśli jest uczniem),
– imiona i nazwisko(a) rodziców (prawnych opiekunów), adres miejsca ich zamieszkania,
– określenie celu, dla którego formułowany jest wniosek o uzyskanie orzeczenia,
– uzasadnienie wniosku,
– podpis wnioskodawcy.
Do wniosku powinna zostać dołączona wszelka dokumentacja uzasadniającą starania
o uzyskanie orzeczenia, w tym zaświadczenie o stanie zdrowia ucznia wydane przez lekarza.

W zaświadczeniu tym lekarz określa:
• przewidywany czas, w którym stan zdrowia pacjenta będzie uniemożliwiał lub utrudniał uczęszczanie do szkoły,
• rozpoznanie choroby lub innej przyczyny uniemożliwiającej lub utrudniającej uczęszczanie do przedszkola lub szkoły,
• zakres, w jakim pacjent może brać udział w zajęciach, w których realizowana jest podstawa programowa wychowania przedszkolnego, organizowanych z grupą wychowawczą albo indywidualnie w osobnym pomieszczeniu w przedszkolu lub zajęciach edukacyjnych organizowanych z oddziałem w szkole albo indywidualnie w odrębnym pomieszczeniu w szkole.

Ponadto, w przypadku ucznia szkoły prowadzącej kształcenie w zawodzie, wnioskodawca dołącza do wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego zaświadczenie wydane przez lekarza medycyny pracy określające możliwość dalszej realizacji praktycznej nauki zawodu. W przypadku uwzględnienia wniosku zespół orzekający wydaje orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, w którym określa czas jego realizacji (zgodnie z informacjami zawartymi w zaświadczeniu o stanie zdrowia ucznia). W przypadku nieuwzględnienia wniosku o wydanie orzeczenia, zespół wydaje orzeczenie odmowne, w którym stwierdza, iż nie zachodzi, odpowiednio, potrzeba indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub potrzeba nauczania indywidualnego. W orzeczeniu odmownym należy podać fakty oraz przyczyny, z powodu których zespół odmawia wydania orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego

Orzeczenie, zarówno z decyzją pozytywną jak i negatywną, powinno zostać dostarczone wnioskodawcy w terminie 14 dni od daty posiedzenia zespołu orzekającego. Od orzeczenia przysługuje rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia lub uczniowi pełnoletniemu prawo do odwołania się, w terminie 14 dni poczynając od daty jego otrzymania, do kuratora oświaty właściwego terytorialnie. Odwołanie następuje za pośrednictwem zespołu, który wydał dane orzeczenie. Zespół może ponownie przeanalizować wniosek, uwzględnić go w całości i wydać nowe orzeczenie lub przesłać odwołanie wraz ze zgromadzoną dokumentacją ucznia do kuratora oświaty w terminie 14 dni, jeżeli w tym czasie nie dokona zmiany orzeczenia), który podejmie odpowiednią decyzję. Decyzja kuratora oświaty jest ostateczna.

Organizowanie nauczania indywidualnego

Obowiązek organizacji nauczania indywidualnego spoczywa na dyrektorze szkoły. Dyrektor, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) lub ucznia pełnoletniego oraz na podstawie załączonego do wniosku orzeczenia poradni psychologiczno - pedagogicznej lub poradni specjalistycznej, pisemnie informuje rodziców (prawnych opiekunów) o podjęciu decyzji dotyczącej realizacji nauczania i rozpoczyna jego realizację. Dyrektor, na podstawie orzeczenia, ustala zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć indywidualnego nauczania, a także formy i zakres pomocy psychologiczno – pedagogicznej niezbędnych dla dziecka. Wszystkie działania dyrektora szkoły podejmowane są w porozumieniu z organem prowadzącym. W przypadku, gdy orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego dotyczy dziecka uczęszczającego do szkoły podstawowej lub gimnazjum, odpowiednią formę kształcenia zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia. Do jej zadań własnych należy bowiem prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów. W pozostałych przypadkach (szkoły ponadgimnazjalne) obowiązek realizacji orzeczeń spoczywa na prezydencie miasta lub staroście właściwym ze względu na miejsce zamieszkania ucznia

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż dyrektor szkoły nie może nie wyrazić zgody na realizację indywidualnego nauczania. Odmówienie realizacji nauczania indywidualnego może skutkować uzasadnioną skargą rodziców dziecka lub ucznia pełnoletniego na bezczynność organu szkoły. Podobnie organ prowadzący szkołę nie może zablokować realizacji decyzji o potrzebie nauczania indywidualnego. Każdy uczeń w wieku do 18 lat musi realizować obowią-zek szkolny, a dla dzieci i młodzieży, którym stan zdrowia uniemożliwia lub w znaczącym stopniu utrudnia uczęszczanie do szkoły, jest to jedyna możliwa forma pobierania nauki. Z kolei uczniowie pełnoletni mają zagwarantowane prawo do nauki.

Tygodniowy wymiar godzin indywidualnego nauczania jest następujący:
• dla dzieci sześcioletnich jest to 4 – 6 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 2 dni,
• dla dzieci z klas I – III szkół podstawowych jest to od 6 do 8 godzin realizowanych jak wyżej,
• dla dzieci w klasach IV – VI szkół podstawowych jest to od 8 do 10 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 3 dni,
• dla młodzieży - uczniów gimnazjum jest to od 10 do 12 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 3 dni,
• dla młodzieży w szkołach ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych jest to od 12
do 16 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 3 dni.

W ramach nauczania indywidualnego nauczyciele są zobowiązani do realizacji przedmiotów ujętych w szkolnym planie nauczania proporcjonalnie do ogólnej liczby godzin tej formy nauczania. Z tych przedmiotów uczeń musi zostać oceniony, a to z kolei stanowi podstawę
do klasyfikowania i promowania do kolejnej klasy. Nauczyciel musi kierować się podstawą programową i jednocześnie dostosować program do indywidualnych możliwości ucznia.
Na podstawie orzeczenia lub opinii lekarza o ograniczonych możliwościach uczestniczenia
w zajęciach można zwolnić ucznia z zajęć wychowania fizycznego, czy też informatyki (technologii informatycznej). Ucznia z wadą słuchu lub z głęboką dysleksją można również zwolnić z nauczania drugiego języka obcego. Dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela realizującego nauczanie indywidualne z danym uczniem, może wyrazić zgodę na odstąpienie od niektórych treści nauczania objętych obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi ze względu na ograniczone możliwości psychofizyczne ucznia lub/i warunki organizacyjne nauczania.

Nauczanie indywidualne powinno odbywać się w miejscu pobytu ucznia. Najczęściej jest to dom, placówka opiekuńczo – wychowawcza lub specjalny ośrodek szkolno – wychowawczy. Dla dobra dziecka i jego prawidłowego rozwoju osobowościowego należy, w miarę możliwości dziecka i szkoły, stworzyć warunki do uczestniczenia w życiu placówki i utrzymywania kontaktów z rówieśnikami. Zgodnie z aktualnymi przepisami prawa oświatowego zajęcia nauczania indywidualnego mogą być organizowane z grupą wychowawczą w przedszkolu lub oddziale w szkole oraz indywidualnie w osobnym pomieszczeniu w przedszkolu lub szkole.

Ocenianie i klasyfikowanie uczniów

Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania nakłada na szkołę i pedagogów w niej uczących pewne obowiązki w zakresie oceniania i klasyfikowania uczniów. Nauczyciele powinni dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego. Szkoła jest również zobowiązana do dostosowania warunków i form przeprowadzania sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego do indywidualnych potrzeb dziecka określonych w orzeczeniu. Obowiązek ten stosuje się odpowiednio w szkołach ponadgimnazjalnych w przypadku egzaminu maturalnego, czy też egzaminu zawodowego. Uczeń może zostać zwolniony z nauki drugiego języka obcego, jeżeli takie zalecenie zostało zapisane w orzeczeniu (wpis na świadectwie „zwolniony/a”).

Warto jeszcze zwrócić uwagę na ocenę zachowania ucznia zakwalifikowanego do nauczania indywidualnego, gdyż budzi ona częste wątpliwości w gronie pedagogów. Nauczanie indywidualne jest pewną formą organizacji zajęć, a uczeń zakwalifikowany do tej formy nauczania i wychowania podlega przepisom dotyczącym oceniania, klasyfikowania i promowania obowiązujących wszystkich uczniów.
Nie ma bowiem odrębnych przepisów regulujących warunki i sposób oceniania uczniów, którym przyznano indywidualne nauczanie. W związku z powyższym zachowanie ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania podlega przepisom ogólnie obowiązującym. Zatem uczeń objęty nauczaniem indywidualnym winien również otrzymać ocenę zachowania.

Kwalifikacje nauczycieli.

Nauczyciele realizujący nauczanie indywidualne muszą posiadać kwalifikacje ogólne takie, jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na stanowisku nauczyciela przedmiotu w danym typie szkoły. W pracy z uczniem starszej klasy można łączyć treści przedmiotów humanistycznych lub matematycznych i przyrodniczych ograniczając, w ten sposób, liczbę nauczycieli pracujących z dzieckiem. W przypadku dziecka niepełnosprawnego i jednocześnie chorego, nauczanie indywidualne powinien prowadzić nauczyciel z odpowiednim przygotowaniem z zakresu pedagogiki specjalnej. Zatrudnienie specjalisty jest konieczne w przypadku nauczania indywidualnego ucznia upośledzonego w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym lub realizacji zajęć rewalidacyjno – wychowawczych indywidualnie z uczniem upośledzonym w stopniu głębokim. Mogą to być również nauczyciele zatrudnieni w danej szkole w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Dokumentowanie przebiegu nauczania indywidualnego.

W szkole należy prowadzić dzienniki indywidualnego nauczania dla każdego dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego. Uczeń przynależy
do konkretnej klasy, a więc jest również wpisany do dziennika lekcyjnego danej klasy
(z odpowiednią adnotacją o realizacji nauczania indywidualnego). Do tego dziennika lekcyjnego wpisuje się też oceny okresowe i roczne. Na świadectwie ukończenia szkoły,a także na świadectwie promocyjnym, nie umieszcza się żadnych adnotacji dotyczących realizacji indywidualnego nauczania.

„MINUSY NAUCZANIA INDYWIDUALNEGO”

Wielu pedagogów tę formę nauczania w porównaniu
z nauczaniem w klasie szkolnej, uważa za mniej wartościową. Powinna być stosowana tylko wtedy gdy wyczerpane zostaną wszelkie możliwości zapewnienia dziecku edukacji w szkole bez uszczerbku dla jego zdrowia.
Mniejsza wartość nauczania indywidualnego podyktowana jest czynnikami natury obiektywnej i subiektywnej.

Do czynników natury obiektywnej zaliczyć można:
• gorsze warunki w domu niż w szkole do realizacji zadań dydaktycznych,
• znacznie mniejszy wymiar godzin lekcyjnych,
• niedostatek kontaktów z rówieśnikami,
• prowadzenia zajęć przez jednego nauczyciela ( I – III ) lub trzech ( w kl. starszych ).


Do czynników natury subiektywnej zaliczyć można:
• dominację słownej metody nauczania,
• koncentrację na realizacji przedmiotów teoretycznych,
• zaniedbywanie uczestnictwa dziecka w życiu kulturalnym klasy,
• zaniedbywanie działań wychowawczych – odwiedziny kolegów z klasy macierzystej.

Formy kształcenia specjalnego

Kształcenie specjalne nie jest równoznaczne z umieszczeniem dziecka w szkole specjalnej, może być bowiem realizowane we wszystkich szkołach i przedszkolach:
1. ogólnodostępnych,
2. z oddziałami integracyjnymi (w których dzieci niepełnosprawne uczą się razem z pełnosprawnymi rówieśnikami),
3. integracyjnych (w których wszystkie oddziały są integracyjne),
4. ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi,
5. specjalnych (wyłącznie dla dzieci niepełnosprawnych)
oraz w różnego typu ośrodkach (np. rewalidacyjno-wychowawczych, socjoterapii).

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego określa najkorzystniejsze dla dziecka formy kształcenia (rodzaj szkoły) oraz formy pomocy specjalistycznej ( rewalidacji). Nie oznacza ono skierowania dziecka do szkoły specjalnej, a jedynie pozwala na dostosowanie programu i formy nauki w wybranej szkole do potrzeb
i możliwości dziecka.
Orzeczenie wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego albo okresu kształcenia w danej szkole.

Ostateczna decyzja co do wyboru szkoły (przedszkola) dla dziecka należy do rodziców,

nie musimy zatem godzić się na umieszczenie dziecka w szkole specjalnej albo na nauczanie indywidualne, jeżeli uważamy, że dziecko poradzi sobie w szkole integracyjnej. W takiej sytuacji musimy odwołać się od orzeczenia.
Dziecko niepełnosprawne ma prawo uczyć się we wszystkich typach szkół (powszechnej, integracyjnej, specjalnej itd.). Jego nauka może być przedłużona do 18 roku życia na poziomie szkoły podstawowej, do 21 roku życia w gimnazjum i do 24 roku życia w szkole ponadpodstawowej.

O powołaniu klasy integracyjnej decyduje dyrektor szkoły powszechnej w porozumieniu z organem prowadzącym (urzędem miasta, gminy). Klasy integracyjne liczą od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W takiej klasie pracuje jednocześnie dwóch nauczycieli – prowadzący dany przedmiot oraz nauczyciel pomocniczy przygotowany do pracy z niepełnosprawnymi. Z kolei klasy specjalne liczą od 5 do 12 osób. Zazwyczaj uczą się w nich dzieci z jednym typem niepełnosprawności.

Dzieci przewlekle chore i z dysfunkcją narządu ruchu uczące się w klasach integracyjnych powinny mieć zapewnioną opiekę medyczną i rehabilitacyjną.
Dla dzieci niepełnosprawnych, które ze względu na rodzaj niepełnosprawności, brak szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania, syt. rodzinną lub z innych przyczyn organizuje się specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze. Ośrodek zapewnia całodobowa opiekę, w którego skład wchodzi przedszkole, szkoła specjalna, internat, czasem też świetlica oraz gabinety terapii zajęciowej i indywidualnej.
Uczniowie przewlekle chorzy i niepełnosprawni ruchowo objęci są na wszystkich szczeblach edukacji pomocą poradni psychologiczno – pedagogicznych w wyborze odpowiedniego dla siebie profilu kształcenia.