niedziela, 28 lutego 2010

WPŁYW CHOROBY NA STAN PSYCHICZNY PACJENTA

WPŁYW CHOROBY NA STAN PSYCHICZNY PACJENTA
Opracowanie na podstawie literatury
( M. Jarosz: ”Psychologia lekarska”)
mgr Magdalena Chmielniak

I. ODDZIAŁYWANIE CHOROBY NA STAN PSYCHICZNY PACJENTA
Oddziaływanie choroby na stan psychiczny człowieka chorego zależy od wielu czynników. Należą do nich zwłaszcza:
1. Obraz własnej choroby,
2. Właściwości osobowości,
3. Sposoby zachowania w sytuacjach trudnych.

Ad. 1 „ Na co jestem chory?” Rozpoznanie w ujęciu pacjenta.
Informacje ogólne o zdrowiu i chorobach ( np. publikacje popularnonaukowe ),
Informacje dotyczące aktualnego stanu organizmu ( np. lekarze, krewni, znajomi itp.),
Wynik własnych informacji nad stanem swego organizmu:
- zebranie,
- interpretacja,
- domniemanie , co do stanu zdrowia.

Swoista droga od schematu poznawczego choroby biegnąca do odpowiedzi na pytanie „na co jestem chory”.
Wyobrażenia na temat choroby są zwykle uproszczonym schematem, który jak każdy schemat poznawczy jest częściowo fałszywy i mało podatny na próby przekształceń. A zarazem – fragmentaryczny. Pacjent szuka informacji uzupełniających, a sztywna struktura schematu współwarunkuje ich selektywny odbiór.
Rolą lekarza jest wspieranie procesu kształtowania się „obrazu choroby pacjenta”, tak aby był on wolny od pourazowych zafałszowań i aby nie zawierał „ pustych miejsc”.



Ad. 2 „ Kto jest chory?”
Osobowość jest strukturą dynamiczną, którą można rozpatrywać jako mechanizm scalający, ukierunkowany i kontrolujący zachowanie.
To, że wpływ choroby na stan psychiczny uwarunkowany jest właściwościami osobowości, oznacza, że przeświadczenie o zachowaniu i wyobrażenia o chorobie mają różne następstwa psychologiczne i, że następstwa te zależą od osobowości
( np. reakcja egocentryczna versus socjocentryczna ) .
Ad.3 „ Jak dotychczas postępował pacjent w sytuacjach trudnych?’
Choroba często postrzegana jest jako sytuacja trudna, stąd potrzeba uwzględnienia utrwalonych sposobów reagowania.

II. Jak człowiek reaguje na chorobę
1. Ocena ciężkości własnej choroby uwzględnia cztery typy reakcji:
Zaprzeczanie jest wyrazem działania mechanizmu obronnego określanego mianem wyparcia.
Pomniejszenie, którego nośnikiem jest bagatelizowanie przez chorego swojej dolegliwości. Dochodzi tu do głosu inny mechanizm obronny zwany racjonalizacją.
Przyjęcie diagnozy lekarskiej , jej akceptacja -w której pacjent zdaje się na opinie lekarza z racji silnej potrzeby oparcia ( lekarz postrzegany jest jako autorytet i opiekun ).
Wyolbrzymianie, które generuje u pacjenta bardzo silny lęk

2. Znaczenie własnej choroby dla człowieka chorego.
Choroba jako przeszkoda – rozumiana jako wyzwanie/wróg,
Choroba jako strata – generuje głębokie przygnębienie i rezygnacja,
Choroba jako ulga – uwalnia od obowiązków i odpowiedzialności,
Choroba jako korzyść lub jako strategia – daje doświadczanie troski od innych,
Choroba jako wartość – wytwarza dystans wobec spraw przyziemnych.

3. Reakcje emocjonalne.
Strach jako reakcja na bezpośrednie zagrożenie, której to następstwem jest potrzeba otrzymania zapewnienia budzącego ufność.
Lęk, który potęguje ból implikując wzmożenie napięcia mięśniowego, co zwiększa jednocześnie wrażliwość na bodźce bólowe. Długotrwały lęk prowdzi do znużenia.
Gniew jako odpowiedź na blokadę potrzeb ( ma różny kierunek ). Frustracja zwykle prowadzi do agresji.
Przygnębienie zwykle w przypadku choroby przewlekłej o niekorzystnym rokowaniu.
Nastrój wyrównany- odważny spokój oraz rzeczywisty i pozorny.
Nastrój podwyższony – „niepoprawni optymiści”.

4. Sposoby zmagania się z chorobą:
Walka – motywacja do pokonania choroby, która staje się „wyzwaniem” ( Trzy typy konfliktów motywacyjnych wg. K. Lewina : „ propulsja-propulsja – „ Osiołkowi w żłobie dano...” repulsja – repulsja,” Starożytna tragedia grecka” propulsja – repulsja „ Trudna decyzja”. )
Rezygnacja- pesymistyczny obraz choroby, wycofanie się , bierność i brak nadziei.
Przeciwstawianie się i uleganie – chwiejność w reakcjach ( ambiwalentne doznania )

5. Niektóre psychopatologiczne następstwa choroby.
Reakcje nerwicowe psychopochodne, zmniejszenie odporności na stres – drażliwość, przygnębienie, zab. snu, reakcje wegetatywne.

Na stan psychiczny pacjenta kluczowy wpływ maja także czynniki jatropatogenne
( „ iatros”-lekarz, „genesis” – pochodzący) zwane także błędami jatrogennymi. Są to tego rodzaju sposoby zachowań lekarza lub innego pracownika służby zdrowia ( oraz innych osób zajmujących się zdrowiem i chorobą ) , które to zachowania wpływają szkodliwie na stan zdrowia człowieka.
I. Przekazywanie i odbiór informacji ( błędy jatrogenne związane z informowaniem pacjenta )
Brak informacji lub informacje niewystarczające.
Używanie określeń niezrozumiałych ( budzi to dotkliwy niepokój ).
Używanie określeń niewłaściwie rozumianych przez pacjenta ( nadciśnienie tętnicze – co odbiega od normy jest niewłaściwe – patologiczne, dodatkowo żaden pacjent nie chce być ani rzadkim, ani ciekawym przypadkiem ),
Zamierzone i bezpośrednie straszenie pacjenta.
2. Badanie lekarskie.
Lekceważenie potrzeby całościowego podejścia do pacjenta i wytarzanie odległego dystansu między lekarzem a pacjentem.
Badanie pacjenta w obecności innych osób.
Pogłębienie u pacjenta fałszywego i lękotwórczego obrazu choroby ( odnoszenie się z ironiczną wyższością i zawstydzanie pacjenta np. brakiem wiedzy ).

3. Badania dodatkowe.
Wykonywanie badań dodatkowych, liczniejszych, niż jest to konieczne.
Lekceważenie potrzeby przygotowania pacjenta pod względem psychologicznym do czekających go badań diagnostycznych.( np. uzasadnienie konieczności bycia na czczo z powodu badania glukozy

4. Leczenie.
Wykonywanie zabiegu operacyjnego bez dostatecznych wskazań ( np. kierowanie się modą ).
Lekceważenie potrzeby przygotowania pacjenta pod względem psychologicznym do czekającego go zabiegu leczniczego.
Nieuzasadnione stosowanie leków.
Wystąpienie choroby wskutek sukcesów w leczeniu innej ( np. leczenie sterydami – skutki uboczne ).

5. Hospitalizacja.
Skrajne i sztywne trwanie przy pionowym układzie hierarchicznym.
Pozbawienie chorego snu i wypoczynku.
Inne „ zagrożenie szpitalne”
Niewłaściwie prowadzona popularyzacja wiedzy medycznej – nastawienie hipochondryczne ( np. pogodynka )
Przyczyny błędów jatrogennych:
I. Czynniki osobowe:
-Właściwości osobowości – egocentryzm,
- Schematy stosunków międzyludzkich – archaiczny układ pionowy,
- Zasób i poziom wiedzy medycznej lekarza.
II. Czynniki zewnątrzpochodne:
- Właściwości środowiska lekarskiego.
- Cechy środowiska społecznego.

Następstwa błędów jatrogennych:
• Pogorszenie choroby podstawowej,
• Zaburzenia psychosomatyczne,
• Epizodyczne reakcje nerwicowe,
• Nerwice ( np. nerwica lękowa ),
• Psychozy reaktywne ( np. depresyjne odczyny reaktywne ).

Hospitalizacja – jej przemiany i zagrożenia dla rozwoju dzieci
Całokształt zaburzeń psychicznych i fizycznych spowodowanych długotrwałym pobytem dziecka w szpitalu zwany jest hospitalizmem.
W. Szewczuk ( 1985, s. 105 ) hospitalizm definiuje jako „ zespół objawów wywołanych długim pobytem w szpitalu lub innym zamkniętym zakładzie leczniczym, zalicza się do nich otępienie uczuciowe i intelektualne, zanik potrzeby kontaktów społecznych, depresję – objawy te są wynikiem przystosowania się do życia monotonnego i nie wymagającego inicjatywy”.

W odniesieniu do małych dzieci hospitalizm obejmuje ogół zaburzeń psychomotorycznych. Następuje spowolnienie rozwoju fizycznego i umysłowego, pojawiają się zaburzenia emocjonalne ( zachwiana równowaga, niepokój, lękliwość – potem zobojętnienie ), zmniejsza się odporność organizmu i zwiększa podatność na choroby.

W pierwszych latach po drugiej wojnie światowej wprowadzono termin „ choroba szpitalna” ( J. Bowlby ) a następnie „ choroba sieroca”
( R. Spitz ). Pojęcie to bywało utożsamiane z hospitalizmem, jako brakiem opieki macierzyńskiej. Wyróżnia się w niej:
- Fazę protestu – płacz, brak zainteresowania otoczeniem, odmowa pożywienia, odrzucanie uspokajania i pieszczot.
- Fazę rozpaczy – popłakiwanie, brak łaknienia, podatność na choroby, bezsenność, apatia.
- Fazę zobojętnienia – bierność, zahamowanie rozwoju mowy, stereotypie ruchowe ( zach. frenetyczne ), nocny płacz przez sen.
Implikacją jest brak umiejętności nawiązywania stałych relacji interpersonalnych w życiu dorosłym.

Typologia rehabilitacji

Typologia rehabilitacji
Opracowanie na podstawie literatury
mgr Magdalena Chmielniak


Definicja pojęcia
► Rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej”. (Dz.U. art. 7 z 27 sierpnia 1997r.).
► Definicja niepełnosprawności głosi, że: Niepełnosprawną jest osoba, której stan zdrowia psychicznego lub fizycznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i wypełnianie ról wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm .


Czym jest rehabilitacja?
► Rehabilitacja jest procesem medyczno - społecznym , który dąży do zapewnienia osobom niepełnosprawnym godziwego życia w poczuciu pożyteczności społecznej i bezpieczeństwa społecznego oraz zawodowego.

► Rehabilitacja wyłoniła się w rozwiniętych społeczeństwach z nieszczęść ludzkich i katastrof, za które społeczność czy państwo poczuły się odpowiedzialne. Były to początkowo wojny i epidemie, kalectwo wrodzone, a później nieszczęśliwe wypadki. Skutki tych nieszczęść wprowadziły osoby nimi dotknięte w impas życiowy.

► W Polsce odpowiedzialność za rehabilitację przyjęło Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej co miało ogromne znaczenie dla osób niepełnosprawnych jak również dla dalszego rozwoju tej nauki.


Fundament procesu rehabilitacji

► Kanwę procesu rehabilitacji stanowią podstawowe zasady dotyczące ludzi niepełnosprawnych. Są to :
- ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami przyśpieszającymi powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności
- uwzględnienie występowania związku ze środowiskiem społecznym, z którego człowiek niepełnosprawny przychodzi do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci po zakończeniu leczenia
- występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w szkoleniu i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych
- aksjomaty mówiące, że każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje określone sprawności fizyczne, psychiczne i te związane z istotą społecznego zachowania
- dowody świadczące o tym, że nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania w zakresie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej
- tezy dotyczące konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnospra-wnych nie w oderwaniu, lecz zawsze w związku z całokształtem życia i pracy.


Rodzaje rehabilitacji
► Wśród rodzajów rehabilitacji osób niepełnosprawnych wyróżniamy:
► - rehabilitację leczniczą – ukierunkowaną na wykorzystanie biologicznych metod oddziaływania na osobę z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej stanu zdrowia lub ogranicza somatycznych skutków urazu ciała.
► - rehabilitację społeczną – mającą na celu przywracanie możliwości normalnego sposobu życia w naturalnym środowisku. Rehabilitacja społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:

1. wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej,
2. wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,
3. likwidację barier architektonicznych, urbanistycznych, transporto-wych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji,
4. kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań sprzyjających integracji z osobami niepełnosprawnymi.

► - rehabilitację zawodową – mającą na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego, przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.
► - rehabilitację pedagogiczną – rozumianą jako realizację procesu nauczania dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób .


Przykłady dobrych praktyk
► W krajach Unii Europejskiej coraz popularniejsza staje się idea niezależnego życia (Independent Living). Kilka krajów już uznało w swych ustawach prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego życia. Przejawem tego faktu jest odchodzenie od zinstytucjonalizowanych form opieki na rzecz działań, które pozwalają osobie niepełnosprawnej na życie w warunkach domowych. W Szwecji np. domy opieki i specjalne szpitale dla osób z upośledzeniem umysłowym zostały prawie całkowicie zlikwidowane, a ponad 6000 ludzi przeniesiono do własnych domów lub mieszkań chronionych, gdzie liczyć mogą na pomoc. W Danii już w 1998 roku całkowicie zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez duże instytucje na rzecz idei niezależnego życia.
W większości sprawami tymi zajmuje się nie Ministerstwo Spraw Społecznych, a Ministerstwo ds. Mieszkalnictwa i Urbanistyki. Ludzie niepełnosprawni żyją tam samodzielnie lub z rodziną, albo w mieszkaniach czy domach grupowych, po 4-6 osób. Wymagającym opieki zapewnia się pomoc i indywidualne wsparcie. Mieszkańcy płacą za czynsz i swoje osobiste wydatki, jedzenie, ubranie. Nie ponoszą kosztów wynagrodzenia asystenta. Wielka Brytania, nie chcąc przenosić osób niepełnosprawnych do domów opieki, przeznacza środki finansowe na poprawę ich warunków domowych, tak by mogły dłużej zostać w społeczności lokalnej. Osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi umieszczane są w szpitalach psychiatrycznych.


Polskie rozwiązania dotyczące procesu rehabilitacji
W polskim modelu rehabilitacji osób niepełnosprawnych występują dwie definicje:
1. rehabilitacja - to przywracanie sprawności
2. rehabilitacja- to prosty program ( wg prof. Rask`a), którego celem jest leczenie ludzi, a nie choroby.
Współczesny model rehabilitacji został opracowany w Polsce w latach 60-tych . Weiss i Hulek opracowali model, który w roku 1970 został uznany przez WHO jako wzorcowy na całym świecie.

Polska Szkoła Rehabilitacji cechuje się:
- Powszechnością - to dostęp do rehabilitacji każdego, kto jej potrzebuje.
- Wczesność zapoczątkowania - to rozpoczęcie równoczesne z zabiegami medycznymi, a nie jak sądzono, że po całkowitym wyleczeniu
- Ciągłość- to trwanie tak długo, aż osiągnie się najlepszy, możliwy skutek.
- Kompleksowość – to równoczesne prowadzenie 4 rodzajów rehabilitacji.

4 rodzaje rehabilitacji
a) Rehabilitacja medyczna - dokonywanie zabiegów medycznych usprawniających organizm.
b) Rehabilitacja psychologiczna - usprawnianie stanu ducha, zmierzającej do akceptacji sytuacji w jakiej dana osoba się znalazła.
c) Rehabilitacja społeczna – zaakceptowanie życia
w społeczeństwie z niepełnosprawnością
d) Rehabilitacja zawodowa - nauczenie nowego zawodu albo przystosowanie do wykonywania dotychczasowego.

Rehabilitacja medyczna
► Dla rehabilitacji medycznej typowa jest: FIZYKOTERAPIA. Zwana także fizjoterapią, polegającą na stosowaniu w celach: rehabilitacyjnych, leczniczych lub zapobiegawczych czynników fizycznych, takich jak: woda, światło, powietrze, ciepło, zimno, elektryczność, energię promienną, drgania, ruch bierny i czynny.
Regularnie prowadzone zabiegi fizykoterapeutyczne poprawiają czynność narządów, zwiększają wydolność ogólną ustroju, wpływają korzystnie na pracę autonomicznego układu nerwowego, zwalczają ból i zmniejszają stany zapalne.
► Wyróżniamy następujące działy fizykoterapii: balneoterapia, klimatoterapia, wodolecznictwo, leczenie poprzez inhalacje, kinezyterapia, masaż leczniczy, termoterapia, fototerapia, elektroterapia, manetoterapia, ultrasonoterapia.

► Rehabilitacja psychologiczna zwykle polega na udzieleniu osobie niepełnosprawnej pomocy w pokonywaniu oporów psychicznych związanych z niepełnosprawnością oraz w przystosowaniu się do otoczenia. Warunkiem niezbędnym do efektywnego przebiegu kompleksowej rehabilitacji są: akceptacja , motywacja, aktywna postawa , realna ocena swoich możliwości, adaptacja do życia, wypracowanie nowego planu życiowego, psychoterapia, ergoterapia (terapia zajęciowa ; muzykoterapia, psychorysunek, biblioterapia, choreoterapia).

► Rehabilitacja społeczna zajmuje się relacjami socjospołecznymi, jej celem jest umożliwienie osobie niepełnosprawnej aktywnego udziału we wszystkich przejawach życia społecznego . Rehabilitacja społeczna obejmuje też edukację osób zdrowych w zakresie koniecznym dla zrozumienia potrzeb niepełnosprawnych i akceptacji ich jako normalnych pełnoprawnych członków społeczeństwa.

► Rehabilitacja zawodowa zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Możliwości zarobkowania, twórczego działania są naturalną potrzebą człowieka. Rolą rehabilitacji zawodowej jest, więc zrealizowanie tego postulatu poprzez naukę zawodu możliwego do wykonywania przy panującej dysfunkcji inwalidy. Może to być preorientacja zawodowa, czy kształcenie dzieci i młodzieży od podstaw w zakresie pracy zawodowej. Rolą rehabilitacji zawodowej będzie też odpowiednie przystosowanie stanowisk pracy dla ludzi niepełnosprawnych.

► Podstawowym celem pomocy jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka.
► Dotyczy to umożliwiania tym osobom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych.
► Jedną z takich form jest zaopatrzenie ortopedyczne (protezowanie i aparatowanie) . Pomaga to w leczeniu, w odzyskaniu sprawności, ułatwia wykonywanie podstawowych czynności życia codziennego. Wraz z postępem technicznym tego rodzaju zaopatrzenie ustawicznie się unowocześnia i jest coraz bardziej skuteczne w działaniu. Dotyczy to szczególnie krajów wysoko rozwiniętych. W Polsce występują w tej dziedzinie znaczne opóźnienia.




► Dalszą pomoc stanowi rehabilitacja zawodowa. Składa się na nią poradnictwo, przygotowanie do pracy, zatrudnienie i opieka nad niepełnosprawnymi w zakładach pracy.
► Warunkami właściwego zatrudnienia niepełnosprawnych są: dobranie dla niego pracy zgodnej ze stanem zdrowia i kwalifikacjami, odpowiednie zorganizowanie stanowiska pracy, życzliwy stosunek do niego ze strony współpracowników, a także sprawowanie opieki w czasie zatrudnienia.
► Istotną formę stanowią tu zakłady pracy chronionej. Jednak w ramach przeobrażeń w systemie gospodarczym w Polsce odczuwają one znaczne trudności przystosowania do ogólnych warunków ekonomicznych i większość z nich ulega likwidacji

► Ważną sprawą jest adoptowanie mieszkań dla niepełnosprawnych (poruszających się o kulach i na wózkach inwalidzkich), by umożliwić im samodzielne dostanie się do budynku mieszkalnego.
► Dotyczy to także ułatwienia przejść podziemnych poprzez uwzględnienie tych zagadnień w zagospodarowaniu przestrzennym osiedli. Wobec powyższego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Administracji Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980r „w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki” zawiera wymóg dostępności budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych dla osób niepełnosprawnych. Budynki takie powinny być wyposażone w odpowiednie podjazdy i dźwigi, a także odpowiednio szerokie drzwi. Nie można tutaj zapomnieć o poręczy umocowanej na odpowiedniej wysokości.




W Polsce instytucjami obsługującymi takie osoby są: Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, NFZ, Zakłady Opieki Zdrowotnej.

Niepełnosprawni mogą korzystać z takich form pomocy jak:

- warsztaty terapii zajęciowej
- turnusy rehabilitacyjne
- ćwiczenia fizyczne usprawniające psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych

Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy, możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.

Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej z elementami wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie zainteresowań osób niepełnosprawnych.

Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych. Są to np. poradnie psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.



► Typologia rehabilitacji w ujęciu Stanisława Kowalika ( „ Psychologia rehabilitacji”, 2007):
► Rehabilitacja medyczna – wg. W Degi to trzecia, po rozpoznaiu i leczeniu właściwym faza procesu oddziaływania leczniczego. Każdy rodzaj rehabilitacji medycznej ma odrębne metody, np. w rehabilitacji neurologicznej dominuje usprawnianie ruchowe ( kinezyterapia ) w psychiatrycznej ( aktywizacja za pomocą różnych form arteterapii czy socjoterapii)
► Rehabilitacja ruchowa – początkowo traktowana jako forma rehabilitacji medycznej ( np.metody: Domana, Peto, Weroniki Scherborne, Bobathów, Spartakiady ),
► Rehabilitacja zawodowa –aktywizacja, diagnoza, przygotowanie, dostosowanie, zatrudnienie i doskonalenie zawodowe,
► Rehabilitacja pedagogiczna – wspomaganie i korygowanie rozwoju poprzez włączanie w system kształcenia osób niepełnosprawnych,
► Rehabilitacja społeczna – wtórna socjalizacja.

Bariery w rehabilitacji osób niepełnosprawnych
W zrealizowaniu programów pomocy osobom niepełnosprawnym stoją bariery, często trudne lub niemożliwe do pokonania. Taką barierą jest bariera architektoniczna, która uniemożliwia dostęp do wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym i poruszaniem się w nim .
„Bariery architektoniczne nie są produktem słabości osób
niepełnosprawnych, ale raczej „niepełnosprawnością” architektury, która nie jest w stanie odpowiedzieć na potrzeby pewnej części społeczeństwa.” (A. Ostrowska).
Kolejną barierą są bariery prawne .Wynikają one z określonych regulacji prawnych, np. opinia lekarska o wyglądzie.
Bariery ekonomiczne - środki materialne nie pozwalają na korzystanie z wszelkich możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Jest to bariera dyskusyjna, gdyż wiele osób nie będących niepełnosprawnymi również nie posiada wystarczających środków na leczenie.
Bariery świadomościowe - wynikają z uprzedzeń społeczeństwa do osób niepełnosprawnych, ale ciągle ulegają zmianie, ewolucji.
Bariery psychiczne - człowiek niepełnosprawny czuje się odrzucony, niepotrzebny. Tacy ludzie zamykają się w sobie i odcinają się od świata zewnętrznego, zaczynają żyć w sposób wegetujący
Sposoby likwidacji barier
► Sposobem na fortioryzację efektywnego procesu rehabilitacji jest:
- obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji,
- aktywację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych,
- należyte gospodarowanie środkami publicznymi,
- skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o niepełnosprawności dla celów rentowych i poza rentowych,
- likwidację barier architektonicznych, transportowych i komunikacji,
- likwidację barier w placówkach edukacyjnych i ośrodkach zdrowia,
- podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób niepełnosprawnych,
- wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny,
- tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji pozarządowych na rzecz osób niepełnosprawnych,
- utworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom niepełnosprawnym,
- korzystanie z funduszy Unii Europejskiej,
- wspomaganie realizacji planu przez nagłaśnianie w mediach.



► Często jest tak, że jest możliwość pomocy osobie niepełnosprawnej, lecz taka osoba rezygnuje z niej, lub wręcz sprzeciwia się temu.
► Ma na to wpływ stan psychiczny osoby, dlatego najbardziej potrzebny jest kontakt z terapeutą, psychologiem.
► Społeczeństwo często udaje, że nie widzi problemu jakim jest człowiek niepełnosprawny, często wydaje się, że dosłownie taka osoba przeszkadza innym, ponieważ jest okaleczona fizycznie lub umysłowo i nie pasuje do reszty świata. Czasami wystarczy zwykły uśmiech, gest sympatii czy podanie ręki aby osoba niepełnosprawna poczuła się potrzebna i szanowana




► Choć w ostatnich latach dokonują się zasadnicze przemiany w statusie ludzi niepełnosprawnych w naszym kraju, to ze względu na złą sytuację ekonomiczną państwa - przed niepełnosprawnymi pojawiają się złe perspektywy.
► Fatalnie funkcjonująca służba zdrowia
w znacznym stopniu ogranicza dostęp ludziom niepełnosprawnym do rehabilitacji np. zamykane są przychodnie rehabilitacji ambulatoryjnej, ograniczony jest dostęp do opieki pielęgniarskiej czy zabiegów fizjoterapeutycznych w domach pomocy społecznej, a także występuje zbyt mała liczba warsztatów terapii zajęciowej.
► Również bariery architektoniczne są utrudnieniem dla osób niepełnosprawnych, gdyż zamiast nie dopuszczać do powstawania kolejnych tych barier i usuwać już istniejące – tworzy się nowe



Przykłady metod rehabilitacyjnych
► Metoda Peto.
► Metoda Faya.
► Metoda Domana.
► Metoda Sherbourne.
► Metoda Kepharta.
► Hipoterapia
► Metoda Knilla.
► Metoda Marii Montessori.
► Metoda Blissa.
► Program Stymulacji Intelektualnej.
► Metoda Dobrego Startu.
► Metoda ośrodków pracy.

Rys historyczny

Rys historyczny
Opracowanie na podstawie literatury


Pedagogika terapeutyczna jest tym działem pedagogiki specjalnej, który rozwinął się stosunkowo późno, gdyż w szerszym zakresie dopiero po II wojnie światowej. Prekursorów opieki nad chorym dzieckiem można jednak wskazać już w czasach odległych.

Około X w. na zachodzie i w południowej Europie powstały pierwsze zakłady opiekuńcze dla jednostek chorych i opuszczonych ( w Polsce ok. XII i XIII w ). Były to zakłady – przytułki, do których przyjmowano zarówno dorosłych jak i dzieci, chorych i zaniedbanych. Mimo, że placówki te w późniejszym średniowieczu nazywano „ szpitalami”, nie były to zakłady lecznicze w rozumieniu współczesnym, ale takie, w których zapewniano tylko elementarną opiekę.
Zasadnicza zmiana w traktowaniu chorych z punktu widzenia medycznego następuje dopiero w XVIII w.
Inicjatorem okazał się francuski lekarz F. Pinel, który domagał się zmiany metod surowej izolacji nerwowo chorych, a w 1741 r. wskazał na wartość pracy w leczeniu chorych. Apel medyka uznać można jako początek starań o wprowadzenie metody terapii pracą – „ergoterapii” ( akcentował rolę ruchu – podwaliny rehabilitacji psychologicznej ).

Pod koniec XVIII w. Słuszność poglądów F. Pinela potwierdził psychiatra amerykański B. Rush, który oparł się na własnych badaniach przeprowadzonych w zakładzie leczniczym w Filadelfii ( 1798 ) – twórca tzw.” ogrodoterapii” ( współczesne badania we Włoszech – starość-demencja).
W 1779 r. J. A. Venel zorganizował w Szwajcarii pierwszą lecznicę ortopedyczną oraz wykazał, że niektóre schorzenia i deformacje układu kostnego, które wydawały się być nieuleczalnymi mogą zostać skutecznie uleczone. Na kanwie osiągnięć chirurgii szwajcarskiej, S. Wilderspin ( kierownik szkoły centralnej w Londynie ) ogłosił w 1823 r. pracę na temat „ leczenia, rozwoju i kształcenia”, w której domagał się połączenia terapii medycznej z pracą pedagogiczną.

W ślad za tymi zakładami powstają w XIX w. niemal we wszystkich krajach europejskich - zakłady lecznicze i instytucje opiekuńcze ( w Berlinie 1823, Krakowie 1833 ). W drugiej połowie XIX w. powstają pierwsze szkoły – sanatoria dla dzieci słabszych, zorganizowane są kolonie letnie dla dzieci chorych, tworzą się organizacje społeczne ( np. Towarzystwo Kolonii Wakacyjnych we Lwowie w 1885 r .) zajmujące się dziećmi chorymi i słabymi, a szerszą działalność w tym zakresie organizują także stowarzyszenia i instytucje wyznaniowe.

Zorganizowane formy terapii wychowawczej zostały jednak wprowadzone w zakładach leczniczych dopiero w okresie I wojny światowej
( w 1917 r . W Ameryce wprowadzono terapię pracą do zakładu leczniczego ).
W Polsce Szymon Starkiewicz organizuje w 1918 r. kolonię leczniczą w Busku – Zdroju. Kilka lat później, z Jego inicjatywy powstaje sanatorium dla dzieci, w którym w 1929 r. zostaje zorganizowana pełna samodzielna szkoła.
Z inicjatywy Emila Godlewskiego powstają szkoły dla przewlekle chorych w zakładach leczniczych w Witkowicach koło Krakowa i ( 1923 r. ) i w Zakopanem- Bystre ( 1922 r.).
W okresie międzywojennym pierwsze zorganizowane formy opieki pedagogicznej w Polsce powstały
w szpitalach : w Tworkach ( 1923 r. ),
w Kochanówce pod Łodzią ( 1923 r. ),
w innych krajach – w Danii i Anglii
w 1935 r.

Rozwój zinstytucjonalizowanych form terapii wychowawczej, a także opieki pedagogicznej nad dziećmi kalekimi i przewlekle chorymi, poza zakładami leczniczymi, zaczął się w Polsce i w innych krajach dopiero po podjęciu zadań w zakresie kształcenia pedagogów specjalnych tj. około 1950 r.
W Polsce w 1947 r. po raz pierwszy został zorganizowany dział kształcenia nauczycieli i wychowawców dla przewlekle chorych w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej.
W Hanowerze w 1953 r. powstaje pierwsza w RFN państwowa szkoła przygotowująca terapeutów zajęciowych, także w innych krajach powstają w tych latach kursy i szkoły dla pedagogów – terapeutów.


W latach powojennych , w pierwszym podręczniku pedagogiki specjalnej, napisanym przez twórczynię jej teoretycznych podstaw, M. Grzegorzewską ( 1964 ) termin „pedagogika lecznicza” był zamiennie stosowany z terminem „ pedagogika specjalna”. M. Grzegorzewska ( 1964 r, s. 4 ) uważała, że:” Pedagogika specjalna czy lecznicza w naszym kraju obejmuje dzieci głuche, niewidome, upośledzone umysłowo, niedostosowane społecznie, przewlekle chore i kalekie”. Autorka nie traktowała wiec pedagogiki leczniczej jako działu czy nauki szczegółowej pedagogiki specjalnej – lecz te dwie nazwy utożsamiała. Całokształt działań pedagogicznych podejmowanych wobec dzieci przewlekle chorych i dzieci z uszkodzonym narządem ruchu określała terminem „ terapia wychowawcza” ( Grzegorzewska 1964, s. 78 ).


Prawie dwadzieścia lat później Z. Sękowska charakteryzując pedagogikę specjalną wyróżniła w niej m. in. dział „ pedagogiki specjalnej leczniczej ( podtrzymującej )( 1982, s. 10 ). Autorka zauważyła, że dotyczy ona przede wszystkim dzieci przewlekle chorych i jest istotnym predyktorem profilaktycznym, zapobiegającym ujemnym konsekwencjom choroby, zwłaszcza w zakresie rozwoju psychicznego.
Tymczasem J. Doroszewska ( 1989, T. 1, s. 49 ) postrzegana w naszym kraju za inicjatora teoretycznych podstaw pedagogiki leczniczej zaprezentowała pogląd, że : „ Pedagogika dzieci przewlekle chorych nie ma specjalnej nazwy ( terapia wychowawcza jest bowiem stosowana do każdego działu pedagogiki specjalnej”. W podręcznikach pedagogiki specjalnej wydanych w ostatnich latach zwykle, w odniesieniu do dzieci przewlekle chorych, używa się terminu „ pedagogika terapeutyczna” ( Dykcik 1997, s. 197 ). Biorąc jednak pod uwagę powszechne utożsamianie terminu „pedagogika terapeutyczna” do dzieci z parcjalnymi zaburzeniami rozwoju, zamiennie z terminem „ terapia pedagogiczna”- przyjąć należy termin „ pedagogika lecznicza” jako bardziej jednoznaczny w stosunku do dzieci przewlekle chorych i z uszkodzonym narządem ruchu.

Jak podaje J. Doroszewska ( 1989, s. 611, t. 2 ) w 1973 r. spora liczba dzieci chorych i niepełnosprawnych ruchowo przebywała w domu rodzinnym i niepodlegała nauczaniu, mino, że już 5 sierpnia 1973 r. Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego uregulowało organizację nauczania indywidualnego.
W pierwszych latach po wojnie bardzo dużo było dzieci dotkniętych chorobami i uszkodzeniami narządu ruchu. Dało to podwaliny kształcenia kadr pedagogicznych w PIPS w Warszawie.
W następnych latach ukazały się artykuły naukowe J. Doroszewskiej i M Grzegorzewskiej ( 1955, 1960 ) poświęcone dzieciom chorym.
W kolejnych 40 latach dokonały się istotne zmiany. W języku teoretyków i praktyków pozostało określenie „ dzieci przewlekle chore” synonimiczne z pojęciami takimi jak: dzieci niesprawne somatycznie, dzieci chroniczne chore i dzieci długotrwale chore. Tymczasem termin „ dziecko kalekie” długo pokutował na gruncie literatury. Używane przez A. Hulka, F. Gamulczaka, Z. Sękowską i J. Doroszewską uznano za anachroniczne dopiero w latach 90. Aktualnie stosowane jest pojęcie : dziecko z dysfunkcją narządu ruchu i niesprawne ruchowo. Termin kalectwo bywa używany nadal tylko do określenia samej wady czy upośledzeniu organu ciała ( B.Szychowiak, 1995)

Pedagodzy specjalni starają się nie używać określeń: „ dziecko upośledzone fizycznie” i „ dziecko z upośledzeniem narządu ruchu”. Humanizacja stosunku do osób niepełnosprawnych pojawiła się w terminie : „sprawny inaczej”, choć ze względu na niejednoznaczność merytoryczną nie ma on zastosowania w języku naukowym.
Zasadnicze zmiany zaszły również w zakresie przedmiotu zainteresowań pedagogiki leczniczej. Początkowo interesowano się jedynie dziećmi i młodzieżą chorą i z uszkodzonym narządem ruchu w zakładach leczniczych. M. Grzegorzewska ( 1964, s. 75 – 76 ) określając populację tych dzieci, wymieniła te, które z powodu długotrwałej choroby i sposobu leczenia przebywały w pewnym okresie swego życia w szpitalach, domach zdrowia, zakładach rehabilitacyjnych, leczniczo – wychowawczych i w prewentoriach. Było to związane z segregacyjnym modelem kształcenia, a w rozprawach naukowych nie poruszano kwestii rodziny dziecka oraz jego możliwości funkcjonowania w szkole masowej. W latach 50 i 60 akcentowano ujemne skutki choroby i niepełnosprawności oraz terapię wychowawczą w warunkach zakładu leczniczego.

Wszystkie wskazania pedagogiczne, zasady i metody pracy adresowane były do nauczycieli w zakładach leczniczych. Celem było dążenie do przywrócenia dzieciom poczucia „ normalności”, ” zdolności do włączenia się w nurt otaczającego życia społecznego” „ oraz przystosowania do tego życia” ( M. Grzegorzewska 1964, s. 88 ). Nie dostrzegano ujemnych skutków długotrwałej izolacji dziecka w zamkniętym zakładzie oraz znaczenia naturalnego środowiska rodzinnego i i rówieśniczego w jego rozwoju i socjalizacji
J. Doroszewska podkreślała wprawdzie znaczenie odwiedzenia dzieci przez rodziców ale ani wespół i innymi luminarzami A. Hulkiem czy Z. Sękowską nie interesowała się sytuacją dzieci przewlekle chorych oraz z dysfunkcją narządu ruchu w rodzinie, ich problemami emocjonalnymi i wychowawczymi oraz ich sytuacją w szkołach publicznych w czasie remisji choroby.

Upowszechnienie w latach 80. idei społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych spowodowało rozszerzenie przedmiotu zainteresowań pedagogów specjalnych i objecie nim wszystkich problemów związanych z rozwojem i wychowaniem dzieci niepełnosprawnych w rodzinie i w szkole. Okazało się, że pierwsze badania ujawniły wysoki wskaźnik braku akceptacji tych dzieci przez ich zdrowych rówieśników ( A. Maciarz, 1987 ).
W latach 90. ukazało się wiele prac pedagogów specjalnych i psychologów poświęconych problematyce rodziny dziecka przewlekle chorego i zorganizowano wiele konferencji naukowych. Wśród rozpraw naukowych wymienić można prace pod red. R. Ossowskiego ( 1993 ), M. Chodkowskiej ( 1995 )A. Maciarz ( 2001 ),prace monotematyczne A. Gasiulowej ( 1993 ), R. Kurzawy i J. Wyczesany ( 1995 )

Obok rozszerzenia przedmiotu zainteresowań pedagogiki leczniczej dotyczącej problematyki omawianych grup dysfunkcjynych zmiany dotyczą także epidemiologii chorób dziecięcych. W latach powojennych były to : gruźlica/reumatyzm/ch. Heinego-Medina w latach 80 mpdz, epi, ch. alergiczne, narządu ruchu i krążenia. W raporcie IMiDz podano, że 10 – 15 % populacji dzieci w wieku szkolnym stanowią dzieci chore , wymagające długotrwałej rehabilitacji. Aktualnie utrzymuje się wysoki wskaźnik mpdz, zespołów złego wchłaniania ( np. celiaklia ), cukrzycy, ch. nowotworowej i zakażeń różnych narządów. Często w etiologii zaburzeń wymienia się czynniki środowiskowe.

KONKLUZJA – całokształt zmian na przestrzeni 50 lat w pedagogice leczniczej:
1. ZMIANY W TERMINOLOGII:
• Pedagogika specjalna nie jest tożsama z pedagogiką leczniczą,
• Wycofanie pejoratywnych nazw: dziecko kalekie, upośledzone fizycznie,
2. ZMIANY W PRZEDMIOCIE ZAINTERESOWAŃ:
• Zainteresowanie problemami dziecka nie tylko w zakładzie leczniczym ale globalnego ujęcia również w środowisku rodzinnym i szkoły macierzystej,
• Zainteresowanie „nowymi” jednostkami klinicznymi chorób.

Rozumienie choroby przewlekłej

Rozumienie choroby przewlekłej, pojęcie i klasyfikacje schorzeń, koncepcje oraz orientacje teoretyczne

Opracowanie na podstawie literatury ( Wł. Pilecka:” Przewlekła choroba somatyczna w życiu i rozwoju dziecka” Kraków, 2002 )
Projekt: mgr Magdalena Chmielniak


Definicja i klasyfikacje chorób przewlekłych

WHO definiuje chorobę przewlekłą jako „ wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które mają jedną lub więcej z następujących cech charakterystycznych : są trwałe, pozostawiają po sobie inwalidztwo, spowodowane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego albo według wszelkich oczekiwań wymagać będą długiego okresu nadzoru, obserwacji czy opieki” ( za : F. C. Shontz, 1972, s. 300 ).
Biologiczny i psychologiczny opis przewlekłych chorób somatycznych jest bardzo bogaty i zróżnicowany.
Z biomedycznego punktu widzenia podstawą klasyfikacji zwykle są:
- czynniki etiologiczne,
- czynniki strukturalne i funkcjonalne objawy,
- skuteczność leczenia.

Pierwsze kryterium pozwala wyodrębnić dwie grupy chorób przewlekłych występujące u dzieci młodzieży:
- przekazywane na zasadzie dziedziczenia,
- o niejednoznacznej etiologii,

Drugie kryterium kategoryzuje przewlekłe choroby somatyczne, w zależności od tego, którego narządu lub układu organizmu dotyczą.
Trzecie kryterium pozwala wyróżnić choroby o pełnej lub częściowej uleczalności, uleczalne ze skutkami ubocznymi oraz nieuleczalne.

Z psychospołecznego punktu widzenia rozpatruje się zdolność dzieci do realizacji ról społecznych i zadań adekwatnych do ich wieku.
Wyraża się pięć poziomów tej zdolności:
• podejmowanie podstawowych ról społecznych i różnorodnych aktywności bez jakichkolwiek ograniczeń,
• pełnienie ról społecznych z ograniczeniem aktywności w niektórych dziedzinach ( np. sport),
• niepełna realizacja podstawowych ról społecznych ( np. rola ucznia – zmniejszone wymagania),
• niemożność pełnienia niektórych ról społecznych ( np. nauczanie indywidualne ),
• niemożność pełnienia żadnej z podstawowych ról społecznych (np. leżenie w łóżku szpitalnym ).

Poziom psychospołecznego funkcjonowania powinien stanowić fundament dla opracowania programu leczenia i rehabilitacji.


W polskiej pedagogice leczniczej występuje termin „ wydolność wysiłkowa”. J. Doroszewska ( 1981 ) przyjmuje, że wydolność wysiłkową dziecka wyznacza typ i stan funkcjonowania jego systemu nerwowego. Dzieci o silnym i zrównoważonym typie układu nerwowego szybciej i łatwiej tworzą mechanizmy przystosowawcze.
Kategoryzacja przewlekłych chorób somatycznych , poszukując wspólnych cech dla wielu schorzeń, ma na celu adekwatne decydowanie o systemach udzielanej pomocy.
Pless i Perrin ( 1985 ) wskazują na 6 czynników mogących stanowić podstawę klasyfikacji podstawowych chorób somatycznych okresu dzieciństwa i dorastania.
Częstość występowania danej choroby – powszechność tzw.” choroby społeczne”.
Początek choroby, wiek dziecka – integralny dla egzystencji lub nabyty.
Aktywność dziecka – aspekt blokady potrzeb,
Przebieg choroby- statyczny lub dynamiczny,
Wpływ choroby na funkcjonowanie poznawcze i/lub sensoryczne
Widoczność choroby.
Dzieci dotknięte chorobą o niewidocznych cechach ujawniają paradoksalnie więcej trudności adaptacyjnych niż dzieci z chorobami o wyraźnych objawach somatycznych. Jawność choroby przyspiesza prawdopodobnie proces akceptacji siebie jako osoby z pewnym rodzajem niepełnosprawności

Rolland ( 1987 ) rozważa 4 biomedyczne parametry przewlekłych chorób somatycznych:
- początek choroby – ch. ostre lub postępujące,
- przebieg choroby – ch. statyczne i dynamiczne,
- konsekwencje i rokowania,
- stopień wydolności poznawczej i sensoryczno-motorycznej

Każda kategoryzacja odzwierciedla określone aspekty – nie ma jednej uniwersalnej z uwagi na wielowymiarowość i złożoność przewlekłych chorób somatycznych.

Koncepcje przewlekłej choroby somatycznej
W psychologii pediatrycznej można wyróżnić dwa paradygmaty konstruowania modeli choroby:
Adaptacyjno-kompetencyjny: wyrasta z teorii stresu i systemowego ujęcia człowieka i jego środowiska,
Wspólnych i swoistych cech rozwoju: budzi przekonanie, ze choroba modyfikuje przebieg rozwoju dziecka i jego zachowanie.

MODELE CHOROBY PRZEWLEKŁEJ:

1. INTEGRACYJNY – istnieje cybernetyczny obwód i transakcyjny efekt działania dziecka i jego środowiska. Przystosowanie to proces dynamiczny a choroba rozumiana jest jako stresor. Struktura „ ja” i styl radzenia sobie ma tu istotne znaczenie.
2. KRYZYSU ŻYCIOWEGO – liczy się ocena poznawcza sytuacji, która jest zdeterminowana strukturą osobowości, właściwościami choroby i wpływami środowiska. Kluczową rolę odgrywają także zadania adaptacyjne i umiejętności radzenia sobie z sytuacją choroby.
3. RYZYKA I PLASTYCZNOŚCI- doświadczenia mogą nasilać stres lub wzmacniać odporność. Procesy umożliwiające radzenie sobie to modyfikacja spostrzegania, redukcja negatywnych reakcji oraz podnoszenie poczucia własnej wartości i skuteczności.
4. OGRANICZONE MOŻLIWOŚCI – STRES – RADZENIE SOBIE-o adaptacji do sytuacji stresującej decydują czynniki ryzyka – związane z chorobą i odporności intrapersonalne, społeczno-ekologiczne i związane z umiejętnością przetwarzania stresu
5. TRANSAKCYJNY MODEL STRESU I RADZENIA SOBIE- choroba jest stresorem, do którego dziecko i jego rodzina muszą się dostosować. Jest teorią ekologiczno-systemową, w której bierze się pod uwagę biologiczne, rozwojowe i psychospołeczne elementy adaptacyjne.
6. SYSTEMOWE TEORIE RODZINY I WSPARCIA SPOŁECZNEGO- łączy systemowe teorie ekologiczne z transakcyjnym modelem rozwoju człowieka. Zakłada konieczność spójności i zdolność adaptacji rodziny na tle buforowej lub łagodnej roli wsparcia społecznego.
7. MODEL POSTĘPOWANIA RODZICIELSKIEGO – rozważa wpływ strategii oraz zachowań wychowawczych rodziców na rozwój dziecka. Postępowanie rodzicielskie powinno polegać na dostosowywaniu się do możliwości dziecka i zadań przed nim stojących.
8. MODEL PROCESUALNY POSTĘPOWANIA RODZICIELSKIEGO – akcentuje wymiary postępowania rodziców, które uzależnione są od ich osobowości, cech dziecka oraz źródeł stresu i wsparcia w jego ekosystemie.
9. MODEL STRESU, DISTRESU A POSTĘPOWANIA RODZICIELSKIEGO-
ustala zależności między wymienionymi parametrami.
10. TRANSAKCYJNY MODEL FUNCJONOWANIA RODZINY- jest podstawą do interwencji pomocowej, ponieważ integruje zachowanie dziecka, interpretację tego zachowania przez rodziców oraz ich reakcje.
Wszystkie modele łączy biopsychospołeczna perspektywa, w której dominują trzy wymiary: przetwarzanie stresu, społeczne wsparcie i rodzicielskie postępowania

Orientacje teoretyczne rozumienia choroby
Wzajemne powiązania pomiędzy funkcjonowaniem rodziny a stanem somatycznym i zachowaniem dziecka przewlekle chorego próbowano wyjaśnić z perspektywy dwóch orientacji teoretycznych:
-biopsychospołecznego modelu choroby Engela ( 1980 ),
-ekologicznej psychologii Bronfenbrennera ( 1979).

Przedstawiciele pierwszej orientacji akcentują, że somatyczne problemy dzieci są zawsze uwikłane w ich społeczne i emocjonalne funkcjonowanie, raz będąc ich przyczyną, innym razem konsekwencją.

Luminarze drugiej orientacji wyjaśniają mechanizmy wzajemnych wpływów choroby, indywidualnych cech dziecka i właściwości jego bliższego oraz dalszego otoczenia. Bada się zatem relację, a rozwój dziecka jest wypadkową jego funkcjonowania w kontekście środowiska ( chore dziecko-mikrosystem-mezosystem-egzosystem-makrosystem )



W systemowych ujęciach choroby przewlekłej próbuje się ustalić wspólne stresory i strategie radzenia sobie dla różnych jej rodzajów oraz określić specyficzne parametry dla każdego rodzaju choroby.
Efekty badań można przedstawić następująco:
Rodzaj i stopień ciężkości – dz. mniej poszkodowane nie mają swojej tożsamości, nie potrafią się zidentyfikować z żadną grupą społeczną.
 Stopień jawności,
 Prognoza,
 Przebieg i czas trwania –liczy się nie liczba pobytów w szpitalu, lecz jakość opieki,
 Koszty.
Lęk o przyszłość dziecka chorego jest emocją wyznaczającą bieg życia całej rodziny.

Medyczna klasyfikacja chorób
Na gruncie medycznym obowiązująca nomenklaturą dotyczącą klasyfikacji chorób jest Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Jest to międzynarodowy system diagnozy nozologicznej.
W uproszczonej - ze względu na opis symtomatyczny, nie natomiast strukturalny znajduje się ona w internetowej bazie danych, na niektórych portalach medycznych.
Konstrukcja ICD zawiera kod i nazwę grupową chorób, a w perspektywie szczegółowej jej określone jednostki kliniczne z opisem semantycznym.

LiteraZnaczenie

A Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze,
BC Nowotwory,
D Choroby krwi i narządów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegające z udziałem mechaniznów autoimmunologicznych
E Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej
F Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
G Choroby układu nerwowego
H Choroby oka i przydatków oka, ucha i wyrostka sutkowatego
I Choroby układu krążenia
J Choroby układu oddechowego
K Choroby układu trawiennego
L Choroby skóry i tkanki podskórnej
M Choroby układu kostno-mięśniowego i tkanki łącznej
N Choroby układu moczowo-płciowego
O Ciąża, poród i połóg
P Niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym
Q Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe
R Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych gdzie indziej niesklasyfikowane
S Urazy, zatrucia i inne określone skutki działania czynników zewnętrznych
TV Zewnętrzne przyczyny zachowania i zgonu
WXYZ Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt ze służbą zdrowia
U Kody specjalne


Przykłady
Każda jednostka nozologiczna posiada oznaczenie alfanumeryczne w postaci: LCC.X gdzie C to cyfra, L - litera, X jej podtyp. X przybiera wartości od 0 do 7, cyfra 8 oznacza INNE, a 9 BNO (bliżej nieokreślone).
I40.0 - kardiomiopatia rozstrzeniowa
L70 - trądzik
A20.2 - dżuma płucna
X87.3 - przestępstwo z użyciem pestycydów (miejsce uprawiania sportu i gimnastyki)
H05.8 - inne zaburzenia oczodołu
P10.9 - nieokreślone rozerwanie struktury śródczaszkowej i krwotok spowodowany urazem porodowym


Dawniej na gruncie pedagogiki leczniczej popularna była typologia schorzeń nosząca nazwę tzw. grup dyspanseryjnych.
Współcześnie panujący trend zmierza jednak w stonę znajomości międzynarodowej nomenklatury diagnostycznej.

Podstawowe formy edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ruchową

Podstawowe formy edukacji dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ruchową

Projekt i opracowanie:
mgr Magdalena Chmielniak


Kariera edukacyjna
Zaawansowanie przewlekłej choroby, jej przebieg i obraz kliniczny oraz stopień dysfunkcji narządu ruchu dziecka warunkują w znacznej mierze jego karierę edukacyjną. Dzieci ciężko chore i z ostrymi rzutami chorobowymi, czy z dużą dysfunkcją narządu ruchu są wielokrotnie hospitalizowane i w okresach pobytu w szpitalu lub w innym ośrodku leczniczym objęte są nauczaniem specjalnym. Po powrocie do środowiska rodzinnego ponownie włączane są w nauczanie powszechne dostępne w macierzystej szkole, bądź nauczanie indywidualne w domu.

NAUCZANIE INDYWIDUALNE

Prawne podstawy
Podstawy prawne dotyczące realizacji nauczania indywidualnego zostały zebrane w niżej wymienionych aktach prawnych.
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (z późniejszymi zmianami )
Rozporządzenie MEN dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072).
Rozporządzenie MEN z dnia 18 września 2008 r. w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. Nr 175, poz. 1086).

Rozporządzenie MENiS z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288), a w szczególności § 5. Zmiany: Dz. U. z 2004 r. Nr 122, poz. 1290.)
Rozporządzenie MENiS z dnia 19 lutego 2002 roku w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz. U. Nr 23, poz. 225), a w szczególności: § 11 ust. 3. Zmiany: Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz. 1003

Rozporządzenie MENiS z dnia 14 marca 2005 r. w sprawie zasad wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonywania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz zasad odpłatności za wykonywanie tych czynności (Dz. U. Nr 58, poz. 504 i Nr 67, poz. 585; z 2006 r. Nr 31, poz. 217 i Nr 108, poz. 745; z 2007 r. Nr 140, poz. 987 oraz z 2008 r. Nr 67, poz. 412).
Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 i Nr 130, poz. 906; z 2008 r. Nr 3, poz. 9 i Nr 178, poz. 1097).

Termin „nauczanie indywidualne”

Nauczaniem indywidualnym obejmuje się uczniów, których stan zdrowia uniemożliwia
lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły. Okres, w którym dziecko nie jest w stanie uczęszczać do szkoły nie może być krótszy niż 30 dni. Nauczanie indywidualne jest formą nauczania przeznaczoną dla uczniów poważnie chorych, z ciężkimi urazami, po wypadkach, operacjach, itp.

Orzekanie o potrzebie nauczania indywidualnego.

Orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania wydają zespoły orzekające, które działają w publicznych poradniach psychologiczno – pedagogicznych oraz publicznych poradniach specjalistycznych. Zespoły wydają orzeczenia dla uczniów szkół położonych na terenie działania poradni. Orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego dzieci niewidomych i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących oraz dzieci z autyzmem wydają zespoły działające w poradniach specjalistycznych, wskazanych przez kuratora oświaty. W skład zespołu orzekającego wchodzą: dyrektor poradni lub osoba przez niego upoważniona jako przewodniczący, psycholog, pedagog, lekarz oraz inni specjaliści, których obecność jest niezbędna w przypadku diagnozy i podejmowania decyzji odnośnie danego dziecka. Orzeczenia wydaje się na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) ucznia lub ucznia pełnoletniego.

Wniosek powinien zawierać:
– dane dziecka w postaci: imienia, nazwiska, daty i miejsca jego urodzenia, adresu zamieszkania, nazwy i adresu szkoły oraz oznaczenia klasy (jeśli jest uczniem),
– imiona i nazwisko(a) rodziców (prawnych opiekunów), adres miejsca ich zamieszkania,
– określenie celu, dla którego formułowany jest wniosek o uzyskanie orzeczenia,
– uzasadnienie wniosku,
– podpis wnioskodawcy.
Do wniosku powinna zostać dołączona wszelka dokumentacja uzasadniającą starania
o uzyskanie orzeczenia, w tym zaświadczenie o stanie zdrowia ucznia wydane przez lekarza.

W zaświadczeniu tym lekarz określa:
• przewidywany czas, w którym stan zdrowia pacjenta będzie uniemożliwiał lub utrudniał uczęszczanie do szkoły,
• rozpoznanie choroby lub innej przyczyny uniemożliwiającej lub utrudniającej uczęszczanie do przedszkola lub szkoły,
• zakres, w jakim pacjent może brać udział w zajęciach, w których realizowana jest podstawa programowa wychowania przedszkolnego, organizowanych z grupą wychowawczą albo indywidualnie w osobnym pomieszczeniu w przedszkolu lub zajęciach edukacyjnych organizowanych z oddziałem w szkole albo indywidualnie w odrębnym pomieszczeniu w szkole.

Ponadto, w przypadku ucznia szkoły prowadzącej kształcenie w zawodzie, wnioskodawca dołącza do wniosku o wydanie orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego zaświadczenie wydane przez lekarza medycyny pracy określające możliwość dalszej realizacji praktycznej nauki zawodu. W przypadku uwzględnienia wniosku zespół orzekający wydaje orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, w którym określa czas jego realizacji (zgodnie z informacjami zawartymi w zaświadczeniu o stanie zdrowia ucznia). W przypadku nieuwzględnienia wniosku o wydanie orzeczenia, zespół wydaje orzeczenie odmowne, w którym stwierdza, iż nie zachodzi, odpowiednio, potrzeba indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub potrzeba nauczania indywidualnego. W orzeczeniu odmownym należy podać fakty oraz przyczyny, z powodu których zespół odmawia wydania orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego

Orzeczenie, zarówno z decyzją pozytywną jak i negatywną, powinno zostać dostarczone wnioskodawcy w terminie 14 dni od daty posiedzenia zespołu orzekającego. Od orzeczenia przysługuje rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia lub uczniowi pełnoletniemu prawo do odwołania się, w terminie 14 dni poczynając od daty jego otrzymania, do kuratora oświaty właściwego terytorialnie. Odwołanie następuje za pośrednictwem zespołu, który wydał dane orzeczenie. Zespół może ponownie przeanalizować wniosek, uwzględnić go w całości i wydać nowe orzeczenie lub przesłać odwołanie wraz ze zgromadzoną dokumentacją ucznia do kuratora oświaty w terminie 14 dni, jeżeli w tym czasie nie dokona zmiany orzeczenia), który podejmie odpowiednią decyzję. Decyzja kuratora oświaty jest ostateczna.

Organizowanie nauczania indywidualnego

Obowiązek organizacji nauczania indywidualnego spoczywa na dyrektorze szkoły. Dyrektor, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) lub ucznia pełnoletniego oraz na podstawie załączonego do wniosku orzeczenia poradni psychologiczno - pedagogicznej lub poradni specjalistycznej, pisemnie informuje rodziców (prawnych opiekunów) o podjęciu decyzji dotyczącej realizacji nauczania i rozpoczyna jego realizację. Dyrektor, na podstawie orzeczenia, ustala zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć indywidualnego nauczania, a także formy i zakres pomocy psychologiczno – pedagogicznej niezbędnych dla dziecka. Wszystkie działania dyrektora szkoły podejmowane są w porozumieniu z organem prowadzącym. W przypadku, gdy orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego dotyczy dziecka uczęszczającego do szkoły podstawowej lub gimnazjum, odpowiednią formę kształcenia zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia. Do jej zadań własnych należy bowiem prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów. W pozostałych przypadkach (szkoły ponadgimnazjalne) obowiązek realizacji orzeczeń spoczywa na prezydencie miasta lub staroście właściwym ze względu na miejsce zamieszkania ucznia

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż dyrektor szkoły nie może nie wyrazić zgody na realizację indywidualnego nauczania. Odmówienie realizacji nauczania indywidualnego może skutkować uzasadnioną skargą rodziców dziecka lub ucznia pełnoletniego na bezczynność organu szkoły. Podobnie organ prowadzący szkołę nie może zablokować realizacji decyzji o potrzebie nauczania indywidualnego. Każdy uczeń w wieku do 18 lat musi realizować obowią-zek szkolny, a dla dzieci i młodzieży, którym stan zdrowia uniemożliwia lub w znaczącym stopniu utrudnia uczęszczanie do szkoły, jest to jedyna możliwa forma pobierania nauki. Z kolei uczniowie pełnoletni mają zagwarantowane prawo do nauki.

Tygodniowy wymiar godzin indywidualnego nauczania jest następujący:
• dla dzieci sześcioletnich jest to 4 – 6 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 2 dni,
• dla dzieci z klas I – III szkół podstawowych jest to od 6 do 8 godzin realizowanych jak wyżej,
• dla dzieci w klasach IV – VI szkół podstawowych jest to od 8 do 10 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 3 dni,
• dla młodzieży - uczniów gimnazjum jest to od 10 do 12 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 3 dni,
• dla młodzieży w szkołach ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych jest to od 12
do 16 godzin realizowanych w ciągu co najmniej 3 dni.

W ramach nauczania indywidualnego nauczyciele są zobowiązani do realizacji przedmiotów ujętych w szkolnym planie nauczania proporcjonalnie do ogólnej liczby godzin tej formy nauczania. Z tych przedmiotów uczeń musi zostać oceniony, a to z kolei stanowi podstawę
do klasyfikowania i promowania do kolejnej klasy. Nauczyciel musi kierować się podstawą programową i jednocześnie dostosować program do indywidualnych możliwości ucznia.
Na podstawie orzeczenia lub opinii lekarza o ograniczonych możliwościach uczestniczenia
w zajęciach można zwolnić ucznia z zajęć wychowania fizycznego, czy też informatyki (technologii informatycznej). Ucznia z wadą słuchu lub z głęboką dysleksją można również zwolnić z nauczania drugiego języka obcego. Dyrektor szkoły, na wniosek nauczyciela realizującego nauczanie indywidualne z danym uczniem, może wyrazić zgodę na odstąpienie od niektórych treści nauczania objętych obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi ze względu na ograniczone możliwości psychofizyczne ucznia lub/i warunki organizacyjne nauczania.

Nauczanie indywidualne powinno odbywać się w miejscu pobytu ucznia. Najczęściej jest to dom, placówka opiekuńczo – wychowawcza lub specjalny ośrodek szkolno – wychowawczy. Dla dobra dziecka i jego prawidłowego rozwoju osobowościowego należy, w miarę możliwości dziecka i szkoły, stworzyć warunki do uczestniczenia w życiu placówki i utrzymywania kontaktów z rówieśnikami. Zgodnie z aktualnymi przepisami prawa oświatowego zajęcia nauczania indywidualnego mogą być organizowane z grupą wychowawczą w przedszkolu lub oddziale w szkole oraz indywidualnie w osobnym pomieszczeniu w przedszkolu lub szkole.

Ocenianie i klasyfikowanie uczniów

Orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania nakłada na szkołę i pedagogów w niej uczących pewne obowiązki w zakresie oceniania i klasyfikowania uczniów. Nauczyciele powinni dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego. Szkoła jest również zobowiązana do dostosowania warunków i form przeprowadzania sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego do indywidualnych potrzeb dziecka określonych w orzeczeniu. Obowiązek ten stosuje się odpowiednio w szkołach ponadgimnazjalnych w przypadku egzaminu maturalnego, czy też egzaminu zawodowego. Uczeń może zostać zwolniony z nauki drugiego języka obcego, jeżeli takie zalecenie zostało zapisane w orzeczeniu (wpis na świadectwie „zwolniony/a”).

Warto jeszcze zwrócić uwagę na ocenę zachowania ucznia zakwalifikowanego do nauczania indywidualnego, gdyż budzi ona częste wątpliwości w gronie pedagogów. Nauczanie indywidualne jest pewną formą organizacji zajęć, a uczeń zakwalifikowany do tej formy nauczania i wychowania podlega przepisom dotyczącym oceniania, klasyfikowania i promowania obowiązujących wszystkich uczniów.
Nie ma bowiem odrębnych przepisów regulujących warunki i sposób oceniania uczniów, którym przyznano indywidualne nauczanie. W związku z powyższym zachowanie ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania podlega przepisom ogólnie obowiązującym. Zatem uczeń objęty nauczaniem indywidualnym winien również otrzymać ocenę zachowania.

Kwalifikacje nauczycieli.

Nauczyciele realizujący nauczanie indywidualne muszą posiadać kwalifikacje ogólne takie, jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na stanowisku nauczyciela przedmiotu w danym typie szkoły. W pracy z uczniem starszej klasy można łączyć treści przedmiotów humanistycznych lub matematycznych i przyrodniczych ograniczając, w ten sposób, liczbę nauczycieli pracujących z dzieckiem. W przypadku dziecka niepełnosprawnego i jednocześnie chorego, nauczanie indywidualne powinien prowadzić nauczyciel z odpowiednim przygotowaniem z zakresu pedagogiki specjalnej. Zatrudnienie specjalisty jest konieczne w przypadku nauczania indywidualnego ucznia upośledzonego w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym lub realizacji zajęć rewalidacyjno – wychowawczych indywidualnie z uczniem upośledzonym w stopniu głębokim. Mogą to być również nauczyciele zatrudnieni w danej szkole w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Dokumentowanie przebiegu nauczania indywidualnego.

W szkole należy prowadzić dzienniki indywidualnego nauczania dla każdego dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego. Uczeń przynależy
do konkretnej klasy, a więc jest również wpisany do dziennika lekcyjnego danej klasy
(z odpowiednią adnotacją o realizacji nauczania indywidualnego). Do tego dziennika lekcyjnego wpisuje się też oceny okresowe i roczne. Na świadectwie ukończenia szkoły,a także na świadectwie promocyjnym, nie umieszcza się żadnych adnotacji dotyczących realizacji indywidualnego nauczania.

„MINUSY NAUCZANIA INDYWIDUALNEGO”

Wielu pedagogów tę formę nauczania w porównaniu
z nauczaniem w klasie szkolnej, uważa za mniej wartościową. Powinna być stosowana tylko wtedy gdy wyczerpane zostaną wszelkie możliwości zapewnienia dziecku edukacji w szkole bez uszczerbku dla jego zdrowia.
Mniejsza wartość nauczania indywidualnego podyktowana jest czynnikami natury obiektywnej i subiektywnej.

Do czynników natury obiektywnej zaliczyć można:
• gorsze warunki w domu niż w szkole do realizacji zadań dydaktycznych,
• znacznie mniejszy wymiar godzin lekcyjnych,
• niedostatek kontaktów z rówieśnikami,
• prowadzenia zajęć przez jednego nauczyciela ( I – III ) lub trzech ( w kl. starszych ).


Do czynników natury subiektywnej zaliczyć można:
• dominację słownej metody nauczania,
• koncentrację na realizacji przedmiotów teoretycznych,
• zaniedbywanie uczestnictwa dziecka w życiu kulturalnym klasy,
• zaniedbywanie działań wychowawczych – odwiedziny kolegów z klasy macierzystej.

Formy kształcenia specjalnego

Kształcenie specjalne nie jest równoznaczne z umieszczeniem dziecka w szkole specjalnej, może być bowiem realizowane we wszystkich szkołach i przedszkolach:
1. ogólnodostępnych,
2. z oddziałami integracyjnymi (w których dzieci niepełnosprawne uczą się razem z pełnosprawnymi rówieśnikami),
3. integracyjnych (w których wszystkie oddziały są integracyjne),
4. ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi,
5. specjalnych (wyłącznie dla dzieci niepełnosprawnych)
oraz w różnego typu ośrodkach (np. rewalidacyjno-wychowawczych, socjoterapii).

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego określa najkorzystniejsze dla dziecka formy kształcenia (rodzaj szkoły) oraz formy pomocy specjalistycznej ( rewalidacji). Nie oznacza ono skierowania dziecka do szkoły specjalnej, a jedynie pozwala na dostosowanie programu i formy nauki w wybranej szkole do potrzeb
i możliwości dziecka.
Orzeczenie wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego albo okresu kształcenia w danej szkole.

Ostateczna decyzja co do wyboru szkoły (przedszkola) dla dziecka należy do rodziców,

nie musimy zatem godzić się na umieszczenie dziecka w szkole specjalnej albo na nauczanie indywidualne, jeżeli uważamy, że dziecko poradzi sobie w szkole integracyjnej. W takiej sytuacji musimy odwołać się od orzeczenia.
Dziecko niepełnosprawne ma prawo uczyć się we wszystkich typach szkół (powszechnej, integracyjnej, specjalnej itd.). Jego nauka może być przedłużona do 18 roku życia na poziomie szkoły podstawowej, do 21 roku życia w gimnazjum i do 24 roku życia w szkole ponadpodstawowej.

O powołaniu klasy integracyjnej decyduje dyrektor szkoły powszechnej w porozumieniu z organem prowadzącym (urzędem miasta, gminy). Klasy integracyjne liczą od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W takiej klasie pracuje jednocześnie dwóch nauczycieli – prowadzący dany przedmiot oraz nauczyciel pomocniczy przygotowany do pracy z niepełnosprawnymi. Z kolei klasy specjalne liczą od 5 do 12 osób. Zazwyczaj uczą się w nich dzieci z jednym typem niepełnosprawności.

Dzieci przewlekle chore i z dysfunkcją narządu ruchu uczące się w klasach integracyjnych powinny mieć zapewnioną opiekę medyczną i rehabilitacyjną.
Dla dzieci niepełnosprawnych, które ze względu na rodzaj niepełnosprawności, brak szkoły w pobliżu miejsca zamieszkania, syt. rodzinną lub z innych przyczyn organizuje się specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze. Ośrodek zapewnia całodobowa opiekę, w którego skład wchodzi przedszkole, szkoła specjalna, internat, czasem też świetlica oraz gabinety terapii zajęciowej i indywidualnej.
Uczniowie przewlekle chorzy i niepełnosprawni ruchowo objęci są na wszystkich szczeblach edukacji pomocą poradni psychologiczno – pedagogicznych w wyborze odpowiedniego dla siebie profilu kształcenia.

Koncepcje psychologiczne i socjologiczne choroby i niepełnosprawości ruchowej

Koncepcje psychologiczne i socjologiczne choroby i niepełnosprawości ruchowej
Opracowanie na podstawie literatury: A. Maciarz, 2001

Mimo dużego postępu medycyny w XX w, choroba nadal stanowi zjawisko powszechne wśród ludzi i dotyka w pewnym okresie życia niemal każdego.
Choroba jako negatywne zjawisko w życiu człowieka stała się w XX w przedmiotem zainteresowania przedstawicieli nauk społecznych ( psychologii i socjologii ). Biorąc pod uwagę jej złożone przyczyny i skutki uznano, że jest ona nie tylko zaburzeniem czynności organizmu i jego mechanizmów regulacyjnych. Stanowi dynamiczną reakcję organizmu na działanie czynników chorobotwórczych, ma swój obraz psychiczny i społeczny. Pogląd ten został potwierdzony w znanej definicji zdrowia jako przeciwieństwa choroby, ogłoszonej w 1948 roku przez WHO. W definicji tej ujmuje się zdrowie jako pełnię dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego i przyjmuje że, nie jest tylko brakiem choroby lub kalectwa.


Definicja ta, mimo że jest krytykowana za nadmierne uogólnienie, spowodowała duże zmiany w sposobie podejścia do problematyki zdrowia i choroby. Zaczęto poszukiwać zagrożeń zdrowia i przyczyn chorób nie tylko w sferze czynników biologicznych, ale także psychicznych i społecznych.
Wyznacznikiem zdrowia jest dobre samopoczucie-złe stawia człowieka w sytuacji psychicznego dyskomfortu. Lecznicze oddziaływanie jedynie na chory organizm bez uwzględnienia jego psychicznych odczuć i nastawień może nie dać spodziewanych efektów.
W poszukiwaniu psychologicznych źródeł choroby oraz jej skutków ukształtowały się dwa kierunki badawcze: psychosomatyczny i somatopsychiczny.

Podejście psychosomatyczne skoncentrowane jest na poszukiwaniu cech psychicznych człowieka, jego typu osobowości, natury reakcji i przeżyć, stylu życia, mogących stanowić przyczynę doznanej przez niego choroby somatycznej i mających wpływ na jej przebieg. Współcześnie w etiologii niektórych chorób większą rolę przypisuje się kompleksowo ujmowanym czynnikom psychospołecznym, narażających na długo trwające przeciążenie, wyczerpanie, napięcie i poczucie zagrożenia ( rywalizacja, sukces, zmienność ideałów i wartości). W powszechnym przekonaniu chorobami o charakterze psychosomatycznym są choroby cywilizacyjne ( np. uk. krążenia, ch. nowotworowe, cukrzyca typu II, ch. wrzodowa uk. pokarmowego itp. ). Ch. wieńcowa i zawał serca były przedmiotem badań dwóch lekarzy z San Francisco, M. Friedmana i R. Rosenmana, którzy opisali dwa typy osobowości. Według autorów typ A jest podatny na chorobę, B – niepodatny. Ludzie z osobowością typu A są agresywni i ambitni, żyją w pośpiechu, dominuje złość, wrogość i sukces nad przyjemność. Typ B stanowi przeciwieństwo. Typ A jest zdaniem badaczy czynnikiem choroby wieńcowej. Do tej analizy należy jednak dodać znaczenie społecznego kontekstu życia i aktywności człowieka ( biznesmen/rybak ). W wielu chorobach cywilizacyjnych akcentuje się dodatkowo niewłaściwą dietę, używki, brak ruchu itp..

Podejście somatopsychiczne charakteryzuje się koncentracją na wpływie choroby na psychikę i osobowość człowieka. Choroba może naruszyć psychologiczne mechanizmy regulacyjne zachowanie, strukturę własnego JA, poczucie własnej wartości, osłabić jego odporność i równowagę nerwową.
Podejście somatopsychiczne znalazło w Polsce szerokie zastosowanie w pierwszych pracach pedagogów specjalnych i psychologów klinicznych poświęconych dzieciom przewlekle chorym.
Pierwszą koncepcje psychologiczną choroby dziecka stworzyła J. Doroszewska, która uważała, że każda choroba powoduje kształtowanie się „ swoistych obrazów psychicznych, a więc zaznacza się swoistym piętnem w osobowości dziecka”. Autorka wskazywała na występowanie „typowych objawów odmienności psychicznych, charakterystycznych dla tego, czy innego schorzenia...” ( 1963, s. 45 ). Znaczną rolę w powstawaniu „ swoistych obrazów psychicznych” związanych z daną chorobą oraz w readaptacji dziecka do środowiska społecznego przypisywała cechom jego uk. nerwowego. Podobnie M. Grzegorzewska wskazywała na konieczność odciążania uk. nerwowego dziecka chorego ( wpływ teorii Pawłowa). Autorki mówiły o modelowaniu obrazu psychicznego dziecka przez określoną chorobę. Stad wyróżniły swoisty obraz dziecka ch. na gruźlicę, gościec itp.
‘JAKA CHOROBA – TAKIE DZIECKO’.


Poglądy obu autorek wywarły duży wpływ na badania prowadzone na przełomie lat 60 i 70. Starano się stworzyć opisy sylwetek osobowościowych dzieci dotkniętych danymi chorobami. Poszukiwano zależności między postacią kliniczną choroby i stopniem ich nasilenia a swoistymi cechami osobowości dziecka.
W badaniach tego okresu starano się udowodnić tezę, że choroba ZAWSZE powoduje zmiany w osobowości dziecka ( w tym także charakterologiczne ), które są związane z rodzajem choroby i stopniem kalectwa. M. Grzegorzewska ( 1964 ) głosiła przesłanie, że wychowawca ma kompensować zmiany w osobowości dziecka.
Koncepcja uzależniająca cechy osobowości dziecka od rodzaju choroby spotkała się z krytyką A. Hulka, który stworzył teorię wspólnych i swoistych cech osobowości osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych. Zdaniem autora osoby te mają ZNACZNIE WIĘCEJ cech WSPÓLNYCH niż SWOISTYCH. Choroba, upośledzenie to tylko jeden z czynników kształtujących osobowość. Podlega ona takim samym prawom jak rozwój dziecka zdrowego. Skutki sytuacji trudnych zależą bardziej od predyspozycji osobowościowych dziecka ( np.inteligencji, typu temperamentu, równowagi emocjonalnej, cech charakteru ), czynników środowiskowych oraz rehabilitacyjnych, niż od rodzaju jego choroby. ( A. Hulek 1977, s. 462 – 465 ).

Teoria cech wspólnych i swoistych zainspirowała wielu badaczy do działań porównawczych różnych grup dzieci. Wyniki badań służą doskonaleniu procesu społecznej integracji osób niepełnosprawnych.
Implikacją jest rezygnacja z przekonania, że rodzaj choroby determinuje cechy osobowościowe dziecka. Zaczęto postrzegać globalny wpływ choroby na psychikę dziecka, niezależnie od jej rodzaju, jako zjawisko niepożądane i niekorzystne w rozwoju.


Wielu autorów utożsamia chorobę ze stresorem ( Reykowski 1971, Sękowska 1982, Wielgosz 1991 ). J. Reykowski zwraca uwagę na to, że zmiany psychiczne spowodowane chorobą są takie same jak zmiany powstałe w wyniku działania na człowieka innych stresorów. Różnice podyktowane są nie tylko rodzajem czynnika czy sytuacji stresującej, co jego siłą, czasem trwania, jak również tym jakie wartości w życiu jednostki stres narusza lub niszczy. Zmiany te mają charakter dezadaptacyjny, bo obniżają zdolność jednostki do samoregulacji i przystosowania.

Choroba i uszkodzenie narządu ruchu traktowane są również jako źródło deprywacji potrzeb ( Skorny 1986, Dobrzycka 1995 ) i frustracji ( Sękowska 1982 ). Ogromne znaczenie ma tu hospitalizacja ( deprywacja psychiczna, czynnościowa i sensoryczna). Są to sytuacje, które związane są z unieruchomieniem dziecka, z jego izolacją, z naruszeniem więzi emocjonalnych, z uciążliwościami choroby i procesu leczenia ( ból, lęk, cierpienie, konieczność znoszenia męczących zabiegów ). Długo trwające syt. frustracyjne naruszają równowagę, wyzwalają różne reakcje emocjonalne, zmiany w postawie wobec świata i w zachowaniu.

Choroba ujmowana jest też jako zjawisko traumatyzujące dziecko, jego rodziców i rodzeństwo. E. Wielgosz ( 1991 ) zauważą, że przewlekła choroba zmienia sytuację rodziny, jej strukturę i wzajemne reakcje między jej członkami. Dziecko jest zatem cząstką ekosystemu, a M. Pecyna ( 2000 ) wskazuje na 2 rodzaje stresu spowodowanego chorobą: biologiczny ( zmiany adaptacyjne) i psychiczny ( mech. regulacyjne i czynnościowe ). Autorka powołuje się na pogląd Lazarusa, wyjaśnia, że termin „radzenie sobie”- jest celowym wysiłkiem adaptacyjnym w sytuacji stresującej.

PODEJSCIE UJMUJĄCE CHOROBĘ W KATEGORIACH STRESU I CZYNNIKA TRAUMATYZUJĄCEGO NIE TYLKO OSOBĘ CHORĄ , ALE TAKŻE JEJ RODZINĘ STANOWI ISTOTĘ KONCEPCJI PSYCHOSPOŁECZNEJ CHOROBY. Stąd konieczna jest nie tylko interwencja medyczna, ale i interwencja natury psychicznej oraz społecznej.
Choroba rozumiana jako negatywne zdarzenie w procesie rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka wpływa na pozycję dziecka w rodzinie, na samą rodzinę, na atmosferę i istniejące w niej układy ( Obuchowska 1991, s. 17 ).

Socjologiczna koncepcja choroby ( T. Persons )- choroba to forma dewiacji społecznej i można przedstawić jej istotę na tle teorii ról społecznych. Człowiek, w wyniku choroby zostaje pozbawiony określonych ról społecznych, a podejmuje inne atypowe role społeczne.

KONKLUZJA:
1. Odejście od biologicznego ujęcia wpływu choroby na psychikę człowieka i uznawania jej jako głównej determinanty osobowości. Skutki choroby mają systemowy charakter, a ona sama jest zjawiskiem biopsychospołecznym.
2. Odrzucenie poglądu o kształtowaniu się swoistych cech osobowości dziecka. Choroba zawsze pozostaje jednak zdarzeniem negatywnym traktowanym w kategoriach stresu, frustracji, deprywacji potrzeb i traumatyzacji psychicznej.

KONCEPCJE OSOBOWOŚCI CZŁOWIEKA

KONCEPCJE OSOBOWOŚCI CZŁOWIEKA

Ponad dwa tysiące lat temu, grecki filozof Teofrast, zadał zasadnicze dla całej ludzkości pytanie :
„ Dlaczego dzieje się tak, że chociaż cała Grecja leży pod tym samym niebem, a wszyscy Grecy otrzymują podobne wychowanie , to mamy tak różne charaktery ? ”
( H. M. Eysenck, 2000, s. 143 ).W opinii E. Aronsona, T. D. Wilsona i R. M. Ekert ( 1994 ) , postrzegających człowieka jako istotę społeczną, odpowiedź na sformułowane pytanie wydaje się być jednoznaczna. Autorzy zauważają bowiem, że każdy człowiek w toku rozwoju wykształca sobie tylko właściwy, niepowtarzalny i indywidualny styl regulacji procesów adaptacyjnych i akomodacyjnych, nazwany w psychologii osobowością. Inklinacją tego przekonania jest twierdzenie, że podstawowymi składnikami osobowości są : płeć ( podłoże anatomiczno – fizjologiczne ), temperament, potrzeby ( biologiczne i psychiczne ), zachowania inteligentne ( wrodzone i nabyte ), zdolności i uzdolnienia, postawy, role społeczne, zainteresowania, cechy osobowości ( zespół właściwości ), sądy i poglądy na określony temat ( M. Przetacznik – Gierowska, G. Makiełło – Jarża, 1985, s.40 ).

Czynnikami modelującymi natomiast aspekty osobowości są wpływy :

- dziedziczne – wskazujące na wrodzone, konstytucjonalne predyspozycje genetyczne,
- personalne - podkreślające w rozwoju osobowości rodzaje więzi i relacji z rodzicami, osobami znaczącymi i grupami społecznymi,
- społeczne – uwzględniające w ewolucyjnym charakterze osobowości wpływy formalnych i nieformalnych komórek oraz grup społecznych, predysponujące do tzw. samorealizacji,
- kulturalne – implikujące, dzięki splotowi oddziaływań szeroko rozumianego środowiska społecznego i własnej aktywności, interioryzację wartości ( W. Pomykało, 1997, s. 514 ).

Ciekawość poznawcza i odwaga skłaniająca człowieka do wyruszenia w trudną podróż poznawania ludzkiej natury ( A. Kępiński, 1972 ) umożliwiła sformułowanie na przestrzeni dziejów czterech psychologicznych koncepcji osobowości człowieka ( J. Kozielecki, 1998 ).

Wspólnym mianownikiem galerii tych swoistych portretów psychologicznych człowieka są twierdzenia opisujące i projektujące. Pierwsze z nich wyjaśniają jak funkcjonuje człowiek i jakie prawa rządzą jego procesami motywacyjnymi czy poznawczymi. Drugie mają charakter antycypacyjny i są próbą odpowiedzi na pytanie jak zmienić człowieka, jak skutecznie kształtować jego potrzeby, poglądy i system wartości. Wykładnię omawianych portretów opracował J. Kozielecki ( 1976 ). Prezentowana przez autora typologia uwzględnia chronologiczny czas ich powstawania a także zagadnienia różnicujące, a oscylujące wokół egzystencji jednostki ludzkiej.

Pierwszą potężną koncepcją człowieka stworzoną przez psychologów jest koncepcja behawiorystyczna. Powstała ona dzięki odkrywczym eksperymentom I Pawłowa ( 1849 -1936 ) E. Thorndike’ a ( 19874 – 1949 ), J. Watsona ( 1878 – 1958 ) oraz B. Skinnera ( 1904 – 1990 ) ( za : M. H. Dembo, 1997 ). Zgodnie z tą koncepcją „ człowiek jest układem zewnątrzsterownym”, jego zachowanie jest bowiem całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży. Jednocześnie procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, a pojęcie silnej woli okazuje się semantyczną fikcją. Zwolennicy tej koncepcji opracowali także system metod i technik zmiany reakcji człowieka, który nazywa się inżynierią behawiorystyczną. Zgodnie z nią, manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiedni repertuar nagród i kar, można dowolnie modyfikować ludzkie zachowanie ” ( J. Kozielecki, 1998, s. 12 ).

Drugim spojrzeniem na człowieka jest koncepcja psychodynamiczna, słusznie łączona z osobą i dziełem Z. Freuda ( 1856 – 1939 ). Znamienne dla tej koncepcji jest przekonanie, że „ istotne czynniki regulujące zachowanie człowieka mają charakter popędowy, afektywny, instynktowny, są więc biologicznie ukształtowanymi, gotowymi strukturami uruchamiającymi określone działania. Motywy ludzkich zachowań leżą jednak poza jego świadomością” ( W. Łukaszewski, 2000, s. 73 ). Często występują jednak między nimi konflikty, których człowiek nie może samodzielnie rozwiązać. Psychoterapia natomiast jako metoda zmian zachowań i osobowości człowieka stanowi w tym przypadku antidotum, pozwalające na adaptację człowieka do otaczającego świata ( J. Kozielecki, 1998 ).

Alternatywną dla naświetlonych psychologicznych portretów człowieka, doceniająca prymat podmiotowości osoby ludzkiej , która w dużej mierze decyduje o własnym losie oraz świadomie i celowo działa w złożonym labiryncie współczesności jest, zdaniem M. Materskiej ( 1992 ) trzecia psychologia obejmująca poznawczą koncepcje człowieka . W opinii Z. Skornego ( 1977 ) spojrzenie na człowieka przez pryzmat założeń kognitywnych bezpośrednio łączy się z zagadnieniami cybernetyki. Dla czołowych przedstawicieli psychologii poznawczej takich jak : J. Bruner, H. A. Simmon, U. Neisser, D. E. Rumelhart czy T. Tomaszewski nie obce jest przekonanie, że człowiek w toku życia „ przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje ( wiedzę, dane ) i nadaje im pewną wartość ( znaczenie, sens )” ( J. Kozielecki, 1998, s. 170 ). Tego typu operacje polegające na odbiorze i przemianie danych płynących ze środowiska naturalnego i społecznego, A. Kępiński ( 1972 ) nazywa metabolizmem informacyjnym. Określeniu ludzkiej tożsamości oraz lepszemu rozumienie świata w celu rozsądnego w nim działania, służy także wiedza deklaratywna i proceduralna zakodowana w strukturach poznawczych. Pierwsza z nich, zwana też wiedzą narracyjną czyli „wiem, że ...” kryje w sobie dane o faktach oraz powszechne sądy kumulujące także niestety informacje zniekształcone, mityczne lub sfabrykowane. Wiedza proceduralna, tożsama z operacyjną, czyli „ wiem, jak ...” stanowi natomiast sieć danych o metodach, strategiach i programach działań ( J. Kozielecki, 1998 ).

Zwolennicy koncepcji poznawczej człowieka szczególną wagę przypisują przekonaniu, że człowiek jest podmiotem twórczym i innowacyjnym, że umie „ wychodzić poza” dostarczone informacje i wiedzę. Implikacją tego przekonania jest twierdzenie, że osiową własnością ludzkiego umysłu są wrodzone kompetencje kreacyjne. Mogą one być zarówno stymulowane, jak i hamowane przez środowisko społeczne oraz kulturę ( J. Kozielecki, 1997 ). Znamienną rolę w rozwoju potencjału twórczego umysłu odgrywa jednak system edukacyjny i rodzina ( E. Nęcka, 1994 ).

Spojrzenie na człowieka przez pryzmat jego autonomiczności pozwala, zdaniem J. Kozieleckiego ( 1998 ), zauważyć, że nie tylko gromadzi on i organizuje wiedzę o przyrodzie, kulturze, grupach ludzkich i własnym „ja”, ale również wartościuje ją. Zatem nie tylko opisuje świat ale również ocenia go. Formułuje sądy i przekonania o wartości indywidualnej ( walencji, użyteczności i znaczeniu) przedmiotów i zdarzeń, które stanowią ważny składnik jego systemów i struktur poznawczych.
Podstawowe znaczenie w psychologii poznawczej ma z kolei wyznaczenie dwóch rodzajów walencji. Wartość pozytywną mają te zdarzenia, do których człowiek dąży, które wywołują dodatnie stany emocjonalne. Wartości negatywne mają natomiast bodźce awersyjne, punitywne, których jednostka unika ze względu na towarzyszące im uczucia ujemne ( J. Kozielecki, 1998 ). W proces wartościowania, poza zakodowaną w pamięci wiedzę, włączają się także mity, iluzje czy aberacje poznawcze, których udziałem jest także środowisko ( J. Czapiński, 1985 ). Znajomość ich oraz preferowanego sposobu wartościowania pozwala przewidzieć styl życia człowieka ( tamże ).

Propagatorzy poznawczej koncepcji człowieka, wyrażają także przekonanie, że obok wiedzy podlegającej procesom wartościowania, fundamentalną rolę w ludzkiej egzystencji odgrywa zjawisko przetwarzanie informacji językowych, a więc odbiór i produkcja zdań, tworzących większą całość, zwaną tekstem ( I. Kurcz, 1993 ). Język traktowany jest narzędzie pozwalające na opis i przedstawienie rzeczywistości, jako nośnik wiedzy o przyrodzie i kulturze oraz wartościach. Służy także wymianie danych oraz wartości między nadawcą i odbiorcą stwarzając płaszczyznę dyskursu ( G. Shugar, 1993 ).Człowiek jawi się zatem jako sprawca, który podejmuje celowe działanie i nad którym sprawuje poznawczą kontrolę ( J. Kozielecki, 1998 ).

Według J. Kozieleckiego ( 1998 ) im człowiek posiada bogatsze doświadczenie osobiste, tym łatwiej dostrzega subtelne różnice między ludźmi, tym trafniej ocenia zdarzenia, tym jest bardziej giętki i plastyczny w działaniu, w tym większym stopniu kontroluje swoje emocje. Mówiąc bowiem o mechanizmie działania jednostki nie można pominąć procesów emocjonalno – motywacyjnych i ich roli . Ludzkie emocje – lęk i nadzieja, ciekawość i satysfakcja – powstają, zdaniem J. Kozieleckiego ( 1998 ), w trakcie operowania wiedzą. Podobnie motywacja jest pochodną w stosunku do informacji, gdyż powstaje w wyniku rozbieżności między aspiracjami a osiągnięciami, między danymi o pożądanych wartościach a informacjami o wartościach posiadanych..

Zgodnie z naświetloną wizją człowieka jako istoty poznawczej, samodzielnej i zdolnej nie tylko rozumieć świat, ale i sensownie go zmieniać, kształtowanie osobowości jednostki i jej atrybutów jest możliwe tylko dzięki systematycznym i celowym zabiegom edukacyjnym zmierzającym do rozwinięcia w człowieku postawy badawczej i eksploracyjnej ( J. Kozielecki, 1998 ).

Obrany kierunek działalności empirycznej, przez pryzmat koncepcji poznawczej człowieka, odrzucający portret jednostki „ zewnątrzsterowalnej” oraz „ niedoskonałej”, targanej popędami, deprecjonuje także koncepcje humanistyczną. Jest ona bowiem zaledwie zbiorem impresji i refleksji na temat człowieka, a wśród jej przedstawicieli, takich jak A. H. Maslow, C. R. Rogers, A. W. Combs brak zgodności ( M. H. Dembo, 1997 ). Choć poglądy psychologów humanistycznych podkreślają podmiotowość człowieka i tkwiące w nim siły napędowe pozwalające mu dążyć do samorealizacji oraz aktualizacji jego potencjalnych szans ze względu na posiadane „ mocne strony” swej osobowości, to jednak koncepcja ta, zdaniem J. Kozieleckiego ( 1998 ), nie osiągnęła jeszcze dojrzałości merytorycznej i metodologicznej.

Holistyczne spojrzenie na przedstawione koncepcje psychologiczne człowieka uzasadnia zatem trafność dokonanego wyboru portretu poznawczego, akcentującego autonomiczność człowieka jako układu absorbującego i przetwarzającego informacje służące indywidualnej i społecznej progresji.
Naświetlona perspektywa poznawcza człowieka pozwala na formułowanie optymistycznych prognoz rozwoju psychomotorycznego dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Daleka jest bowiem od biologicznego determinizmu, który, jak zaznacza A. Nowicka ( 2001 ), wiąże cechy osobowości dziecka z rodzajem i stopniem zaawansowania niepełnosprawności. Akcentowany w analizowanej koncepcji paradygmat samodzielności i twórczości, implikujący aktywność w działaniu, znajduje swoje potwierdzenie w procesie rewalidacji propagowanym przez O. Lipkowskiego ( 1981 ). Według autora bowiem działanie o charakterze ekspresyjnym intensyfikuje efektywność specjalnych zabiegów edukacyjnych przez likwidację bierności i monotonii. Tego typu zabiegi wpływają z kolei, zdaniem J. Doroszewskiej ( 1964 ), odciążająco na układ nerwowy dziecka i umożliwiają kumulację rezerw energetycznych do walki z chorobą ustroju oraz zaburzeniami rozwojowymi.

Współczesna strategia rehabilitacji jednostek niepełnosprawnych polegająca, w opinii W. Dykcika ( 2001 ), na rekonstrukcji związków i kontaktów ze społeczeństwem w oparciu o możliwość autonomii, stwarza nowe wyzwanie instytucjom kształcącym i wychowawczym. Istotne jest zatem spojrzenie na człowieka – ucznia, jako na osobę, która zdolna jest do przetwarzania informacji płynących ze świata zewnętrznego.

Dzięki bowiem interakcjom z najbliższym otoczeniem, zachowaniom wychowawczym rodziców i opiekunów, intencjonalnym rozwijaniu jego zasobów oraz okazywaniu wsparcia zachodzi, według W. Pileckiej ( 1999 ), rozwój jego osobowości. Kanwą dla tych przemian są natomiast zarówno wiedza trwała zdobyta w toku nieustannego uczenia się jak i myślenie skonsolidowane z językiem – narzędziem komunikacji ( I. Kurcz, G. Shugar 1993 ).

Asumptem rozważań nad zasadnością przyjęcia w pracy badawczej poznawczego portretu osobowości człowieka są zmodernizowane aspekty procesu rekonwalescencji. Znamienne powinno być, zdanie J. Sowy i F. Wojciechowskiego ( 2001 ), modelowanie świata realnego w porównywalnej dostępności, by osoba niepełnosprawna, była traktowana podmiotowo i miała poczucie nie tylko trwania ale poczucie sprawstwa oraz samorealizacji. Przeniesienie troski z zakresu somatycznych, fizjologicznych czy ruchowych usprawnień dziecka przewlekle chorego lub z dysfunkcjami w obrębie narządu ruchu na formowanie się jego osoby, toruje natomiast drogę kreatywnej jego adaptacji. Postulat W. Dobrołowicza ( 1995 ) polegający na rozwijaniu pierwiastków twórczych, zarówno wychowanka jak i wychowawcy, obu podmiotów zdolnych do transcendencji dzięki umiejętności myślenia i mowy, jest z kolei nie tylko celem ale i środkiem działań pedagogicznych.














BIBLIOGRAFIA :
Aronson E. Wilson T., D., Akert R., M., ( 1994 ) : Psychologia społeczna : serce i umysł, Wyd. Zysk i Spółka, Poznań,
Czapiński J., ( 1985 ) : Wartościowanie – zjawisko inklinacji pozytywnej, Ossolineum, Wrocław,
Dobrołowicz W., ( 1995 ) : Psychodydaktyka kreatywności, WSPS, Warszawa,
Doroszewska J. ( 1964 ) : Nauczyciel – wychowawca w zakładzie leczniczym, PZWL, Warszawa,
Dembo H.M., ( 1997 ) : Stosowana psychologia wychowawcza, WSiP, Warszawa,
Dykcik W. ( 2001 ) : Problemy autonomii i integracji społecznej osób niepełnosprawnych w środowisku życia , [ w : ] Pedagogika specjalna, pod red. W. Dykcika, Wyd. UAM, Poznań,
Eysenck H. M. ( 2000 ) : Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zachowują się tak jak się zachowują ?, Wyd. GWP, Gdańsk
Kępiński A., ( 1972 ) : Psychopatologia nerwic, PZWL, Warszawa,
Kozielecki J., ( 1976, 1998 ) : Koncepcje psychologiczne człowieka, Wyd. „ Żak”, Warszawa
Kozielecki J., ( 1997 ) : Transgresja i kultura, Wyd. „Żak”, Warszawa,
Kozielecki J., ( 1998 ) : Człowiek wielowymiarowy, Wyd. „ Żak”, Warszawa,
Kurcz I. Shugar G., ( 1993 ) : Psychologia a semiotyka, Wyd. Zakład Semiotyki Logicznej UW, Warszawa,
Lipkowski O. ( 1981 ) : Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa,
Łukaszewski W., ( 2000 ) : Psychologiczne koncepcje człowieka, [ w : ] Psychologia.
Podręcznik akademicki, T. 1, pod red. J. Strelaua, GWP, Gdańsk,
Łukaszewski W., Doliński D., ( 2000 ) : Typy motywacji, [ w : ] Psychologia. Podręcznik
akademicki, T. 2, pod red. J. Strelaua, GWP, Gdańsk,
Materska M. Tyszka T., ( 1992 ) : Psychologia a poznanie, PWN, Warszawa,
Nęcka E., ( 1994 ) : Twórcze rozwiązywanie problemów, Wyd. „ Impuls”, Kraków,
Nowicka A. ( 2001 ) : Psychospołeczna integracjia dzieci przewlekle chorych w szkole podstawowej, Wyd. „ Impuls” Kraków,
Przetacznik – Gierowska , M. Makiełło – Jarża ( 1985 ) : Psychologia ogólna, WSiP, Warszawa,
Pomykało W. ( 1997 ) ( red ) : Encyklopedia pedagogiczna, PWN, Warszawa
Pilecka W. ( 1999 ) : Choroba przewlekła w życiu i rozwoju dziecka, [ w : ] jak wspomagać psychospołeczny rozwój dzieci niepełnosprawnych somatycznie, pod red. W. Pileckiej, P. Majewicza, A. Zawadzkiego, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków,
Tomaszewski T., ( 1998 ) : Główne idee współczesnej psychologii, Wyd. „Żak”, Warszawa,
Tichomirow O., ( 1976 ) : Struktura czynności myślenia człowieka, PWN, Warszawa,
Skorny Z., ( 1977 ) : Psychospołeczne problemy wychowania, PWN, Warszawa,
Sowa J., F. Wojciechowski ( 2001 ) : Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym, Wyd. FOSZE, Rzeszów

KARTA PRAW PACJENTA

KARTA PRAW PACJENTA
Zagadnienia prawne

CZĘŚĆ OGÓLNA
Dotyczy pacjentów: korzystających ze świadczeń zdrowotnych w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, korzystających z prywatnego sektora usług medycznych oraz innych niż ubezpieczeni.

PRAWA PACJENTA
Prawo do ochrony zdrowia (art. 68 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.)).
Prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, opartej na dostępnych metodach i środkach zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, wykonywanych przez lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarki, położne, diagnostów laboratoryjnych z należytą starannością i zgodnie z zasadami etyki zawodowej, a w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń - do korzystania z rzetelnej, opartej na kryteriach medycznych jawnej procedury ustalającej kolejność dostępu do świadczeń (art. 19 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89) zwanej dalej „ustawą o zakładach opieki zdrowotnej”; art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943, z późn. zm.) zwanej dalej „ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty”; art. 18 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602, z późn. zm.), zwanej dalej: „ustawą o zawodach pielęgniarki i położnej”; art. 21 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529, z późn. zm.) zwanej dalej „ustawą o diagnostyce laboratoryjnej”).
Prawo do natychmiastowej pomocy medycznej w zakładach opieki zdrowotnej, ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pacjenta (art. 7 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do intymności i poszanowania godności osobistej w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych (art. 19 ust. 1 pkt 4 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; art. 36 ust. 1 ustawy
o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Prawo do umierania w spokoju i godności (art. 19 ust. 1 pkt 5 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).


Prawo (pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego) do uzyskania przystępnej informacji od lekarza o: swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia, rokowaniu. Lekarz może być zwolniony z tego obowiązku wyłącznie na żądanie pacjenta. Lekarz może udzielać powyższych informacji, innym osobom tylko za zgodą pacjenta (art. 31 ust. 1 - 3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty; art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do wyrażania zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenia innych świadczeń zdrowotnych, po uzyskania od lekarza odpowiedniej informacji. Jeżeli obowiązujące przepisy prawa nie stanowią inaczej, zgoda pacjenta może być wyrażona ustnie albo nawet poprzez takie jego zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym (art. 32 ust. 1 i ust. 7 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty; art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do wyrażenia w formie pisemnej zgody na zabieg operacyjny albo na zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta (art. 34 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Prawo do wyrażenia w formie pisemnej zgody (a w przypadku niemożności wyrażenia zgody w powyższej formie, za równoważne uważa się wyrażenie zgody ustnie złożonej w obecności dwóch świadków) na uczestnictwo w eksperymencie medycznym po uprzednim uzyskaniu informacji: o celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia przedmiotowego eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku oraz o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie, w każdym jego stadium. W przypadku gdyby natychmiastowe przerwanie eksperymentu mogło spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia jego uczestnika, lekarz obowiązany jest go o tym poinformować (art. 24, art. 25 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Prawo do wyrażenia dobrowolnie świadomej zgody w formie pisemnej na uczestnictwo w badaniu klinicznym (a w przypadku niemożności wyrażenia zgody w powyższej formie, za równoważne uważa się wyrażenie zgody ustnie złożonej w obecności, co najmniej dwóch świadków), po wcześniejszym przekazaniu informacji dotyczących istoty, znaczenia, skutków i ryzyka związanego z badaniem klinicznym. Uczestnik badania klinicznego może w każdej chwili bez szkody dla siebie wycofać się z badania klinicznego (art. 37 b ust. 2 pkt 2, art. 37 f ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533, z późn. zm.) zwanej dalej „prawem farmaceutycznym”).
Prawo do wyrażenia sprzeciwu na pobranie po śmierci komórek, tkanek i narządów oraz cofnięcia tego sprzeciwu w każdym czasie (art. 5 i art. 6 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411) zwanej dalej „ustawą o transplantacji”).
Prawo do pomieszczenia i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia pacjenta w zakładach opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych (art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).

Prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną przez pacjenta w zakładach opieki zdrowotnej (art. 19 ust. 3 pkt 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz w zakładach opieki zdrowotnej. Jednakże kontakt osobisty może zostać ograniczony w przypadku zagrożenia epidemicznego lub ze względu na warunki przebywania innych osób chorych w szpitalu. Kierownik zakładu opieki zdrowotnej lub upoważniony lekarz może ograniczyć prawo do kontaktu osobistego z osobami z zewnątrz, w tym do sprawowania opieki pielęgnacyjnej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną przez pacjenta (art. 19 ust. 3 pkt 2 i art. 19 ust. 5 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do opieki duszpasterskiej w zakładach opieki zdrowotnej (art. 19 ust. 3 pkt 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do wskazania osoby lub instytucji, którą zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest niezwłocznie powiadomić w razie pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta powodującego zagrożenie życia lub w razie śmierci pacjenta (art. 20 ust. 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).

Prawo do wypisania ze szpitala, gdy stan zdrowia pacjenta nie wymaga dalszego leczenia w szpitalu bądź na własne żądanie - w takiej sytuacji pacjent ma prawo do informacji o możliwych następstwach zaprzestania leczenia w szpitalu. Przy wypisie pacjent ma prawo do otrzymania oryginału oraz jednej kopii Karty Informacyjnej z Leczenia Szpitalnego z podaniem rozpoznania w języku polskim (art. 22 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, § 16 ust. 1, ust 2 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 247, poz. 1819) zwanego dalej „rozporządzeniem w sprawie dokumentacji medycznej”).
Prawo do wyrażenia osobiście lub przez przedstawiciela ustawowego sprzeciwu na wykonanie sekcji zwłok w zakładach opieki zdrowotnej (art. 24 ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej)
Prawo do dostępu do dokumentacji medycznej na wniosek pacjenta, jego przedstawiciela ustawowego lub osoby przez niego upoważnionej, a w razie śmierci - osoby przez pacjenta upoważnionej do uzyskania dokumentacji w przypadku jego zgonu w formie m.in.: wglądu w zakładzie opieki zdrowotnej lub poprzez odpłatne sporządzenie jej wyciągów, odpisów, kopii (art. 18 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; § 52 rozporządzenia w sprawie dokumentacji medycznej).
Prawo do ochrony danych zawartych w dokumentacji medycznej oraz innych związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych (art. 27 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.); art. 18 ust. 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; § 52 ust. 2 rozporządzenia w sprawie dokumentacji medycznej).

Prawo do zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem uzyskanych przez personel medyczny w związku z wykonywaniem zawodu z uwzględnieniem wyjątków przewidzianych w przepisach prawa (art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty; art. 21 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej; art. 29 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej).
Prawo do przechowywania wartościowych rzeczy w depozycie zakładów opieki zdrowotnej przeznaczonych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych (art. 19b ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Prawo do uzyskania od lekarza i lekarza dentysty informacji o realnej możliwości uzyskania świadczenia zdrowotnego u innego lekarza lub w zakładzie opieki zdrowotnej, jeżeli lekarz odmówił udzielenia świadczenia (art. 38 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Prawo do otrzymania od farmaceuty w przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia bez recepty lekarskiej produktu leczniczego zastrzeżonego do wydawania na receptę w najmniejszym terapeutycznym opakowaniu z wyłączeniem środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R (art. 96 ust. 2 prawa farmaceutycznego).
Prawo do dostępu do informacji o prawach pacjenta w zakładzie opieki zdrowotnej. Pielęgniarka, położna ma obowiązek poinformować pacjenta o jego prawach. (art. 19 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; art. 20 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej).

Prawo do złożenia skargi na lekarza i lekarza dentystę do rzecznika odpowiedzialności zawodowej przy właściwej izbie lekarskiej w przypadku podejrzenia postępowania sprzecznego z zasadami etyki i deontologii zawodowej oraz za naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza (art. 41 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz. 158, z późn. zm.)).
Prawo do złożenia skargi na pielęgniarkę i położną do rzecznika odpowiedzialności zawodowej przy właściwej izbie pielęgniarek i położnych w przypadku podejrzenia postępowania sprzecznego z zasadami etyki zawodowej oraz za zawinione naruszenie przepisów dotyczących wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej (art. 38 ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 91, poz. 178, z późn. zm.)).
Prawo do złożenia skargi na diagnostę laboratoryjnego do rzecznika dyscyplinarnego w Krajowej Izbie Diagnostów Laboratoryjnych w przypadku podejrzenia postępowania sprzecznego z zasadami etyki zawodowej lub przepisami dotyczącymi wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej (art. 56 ust. 1 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej).

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA
Dotyczy pacjentów korzystających, na zasadzie równego dostępu, ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na warunkach i w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.), zwanej dalej: „ustawą o świadczeniach”.

Rozdział 1

PRAWA PACJENTA W ZAKŁADACH OPIEKI ZDROWOTNEJ NP.: W PRZYCHODNI, OŚRODKU ZDROWIA, PORADNI, AMBULATORIUM JAKO PACJENT W RAMACH UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO MASZ PRAWO DO:
Wyboru i zmiany lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej, spośród lekarzy, pielęgniarek i położnych ubezpieczenia zdrowotnego. Przedmiotowa zmiana może nastąpić nie częściej niż dwa razy w roku kalendarzowym, a w przypadku, każdej kolejnej zmiany Jesteś zobowiązany wnieść opłatę w wysokości 80 złotych – nie dotyczy to zmiany miejsca zamieszkania i sytuacji zaprzestania udzielania świadczeń opieki zdrowotnej przez wybranego lekarza, pielęgniarkę i położną podstawowej opieki zdrowotnej oraz innych przyczyn niezależnych od Twojej woli z zastrzeżeniami wynikającymi z obowiązujących przepisów prawa[1] (art. 28 ust. 1 ustawy o świadczeniach).
Wyboru lekarza dentysty spośród lekarzy dentystów, którzy zawarli umowy
o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia z zastrzeżeniami wynikającymi z obowiązujących przepisów prawa[2] (art. 31 ust. 1 ustawy o świadczeniach).

[1] art. 56b i art. 69b ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 205, z późn. zm.11)), art. 153 ust. 7a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1399, z późn. zm.12)) i art. 115 § 1a Kodeksu karnego wykonawczego.
[2] art. 56b i art. 69b ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, art. 153 ust. 7a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej i art. 115 § 1a Kodeksu karnego wykonawczego.

Świadczeń zdrowotnych lekarza dentysty oraz materiałów stomatologicznych stosowanych przy udzielaniu tych świadczeń, zakwalifikowanych jako świadczenia gwarantowane (art. 31 ust. 2 ustawy o świadczeniach).
Jeżeli Jesteś kobietą w ciąży i w okresie połogu masz prawo do dodatkowych świadczeń zdrowotnych lekarza dentysty oraz materiałów stomatologicznych stosowanych przy udzielaniu tych świadczeń, zakwalifikowanych jako świadczenia gwarantowane dla tych osób (art. 31 ust. 3 ustawy o świadczeniach).
Wyboru świadczeniodawcy udzielającego ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych spośród tych, świadczeniodawców, którzy zawarli umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia z zastrzeżeniami wynikającymi z obowiązujących przepisów prawa [1] (art. 29 ustawy o świadczeniach).
Ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych finansowanych ze środków publicznych udzielanych na podstawie skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego.
Wyżej wymienione skierowanie, nie jest wymagane do świadczeń:

[1] art. 56b i art. 69b ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, art. 153 ust. 7a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej i art. 115 § 1a Kodeksu karnego wykonawczego.

1) ginekologa i położnika;
2) dentysty;
3) dermatologa;
4) wenerologa;
5) onkologa;
6) okulisty;
7) psychiatry;
8) dla osób chorych na gruźlicę;
9) dla osób zakażonych wirusem HIV;
10) dla inwalidów wojennych i osób represjonowanych;
10a) dla cywilnych niewidomych ofiar działań wojennych;
11) dla osób uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i substancji psychotropowych - w zakresie lecznictwa odwykowego;
12) dla uprawnionego żołnierza lub pracownika, w zakresie leczenia urazów lub chorób nabytych podczas wykonywania zadań poza granicami państwa (art. 57 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach).

Świadczeń rehabilitacji leczniczej u świadczeniodawcy, który zawarł umowę
z Narodowym Funduszem Zdrowia o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, na podstawie skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego (art. 59 ustawy o świadczeniach).
Zaopatrzenia w wyroby medyczne będące przedmiotami ortopedycznymi oraz w środki pomocnicze na zlecenie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub felczera ubezpieczenia zdrowotnego (art. 40 ust. 1 ustawy o świadczeniach).
Rejestracji u świadczeniodawcy w szczególności: osobiście, przez osoby trzecie
i telefonicznie (§12 załącznika do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 października 2005 r.
w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 197, poz. 1643)).
W stanie nagłym - do niezwłocznego uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej
w niezbędnym zakresie również przez świadczeniodawcę, który nie zawarł umowy
o udzielnie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia (art. 19 ust. 1 ustawy o świadczeniach).

Świadczeń opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie określonych dla ubezpieczonych, jeżeli nie jesteś osobą ubezpieczoną, a Jesteś w okresie ciąży, porodu i połogu (art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach).
Przejazdu środkami transportu sanitarnego (w tym lotniczego) – na zlecenie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub felczera ubezpieczenia zdrowotnego, do najbliższego zakładu opieki zdrowotnej udzielającego świadczeń we właściwym zakresie,
i z powrotem: bezpłatnie w przypadkach:
1) konieczności podjęcia natychmiastowego leczenia w zakładzie opieki zdrowotnej;
2) wynikających z potrzeby zachowania ciągłości leczenia.
Ponadto przysługuje Ci na podstawie zlecenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub felczera ubezpieczenia zdrowotnego, bezpłatny przejazd środkami transportu sanitarnego - w przypadku dysfunkcji narządu ruchu uniemożliwiającej korzystanie ze środków transportu publicznego, w celu odbycia leczenia - do najbliższego zakładu opieki zdrowotnej udzielającego świadczeń we właściwym zakresie, i z powrotem (art. 41 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach).
Orzeczeń i zaświadczeń lekarskich wydawanych bezpłatnie, jeżeli są one związane z: dalszym leczeniem, rehabilitacją, niezdolnością do pracy, kontynuowaniem nauki, uczestnictwem dzieci, uczniów, słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli i studentów w zajęciach sportowych i w zorganizowanym wypoczynku, a także wydawanych dla celów pomocy społecznej lub uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego (art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach).

Rozdział 2

PRAWA PACJENTA W SZPITALU JAKO PACJENT W RAMACH UBEZPIECZENIA ZDROWOTNEGO MASZ PRAWO DO:
Wyboru szpitala spośród szpitali, które zawarły umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia z zastrzeżeniami wynikającymi z obowiązujących przepisów prawa[1] (art. 30 ustawy o świadczeniach).
Przyjęcia do szpitala, który zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej
z Narodowym Funduszem Zdrowia, na podstawie skierowania (każdego) lekarza, lekarza dentysty lub felczera, jeżeli cel leczenia nie może być osiągnięty przez leczenie ambulatoryjne zgodnie z ustaloną w oparciu o kryteria medyczne listą oczekujących
(art. 58, art. 20 - 23 ustawy o świadczeniach).
Udzielenia Ci świadczenia zdrowotnego bez wymaganego skierowania - w stanach nagłych (np.: wypadek, zatrucie, poród, stany zagrożenia życia albo zdrowia), w powyższym stanie masz prawo również do niezwłocznego uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej w niezbędnym zakresie również od świadczeniodawcy, który nie zawarł umowy o udzielnie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia (art. 19 ust. 1, art. 60 ustawy o świadczeniach).

[1] art. 56b i art. 69b ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, art. 153 ust. 7a ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej i art. 115 § 1a Kodeksu karnego wykonawczego.

Przejazdu środkami transportu sanitarnego (w tym lotniczego) – na zlecenie lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub felczera ubezpieczenia zdrowotnego, do najbliższego zakładu opieki zdrowotnej udzielającego świadczeń we właściwym zakresie,
i z powrotem bezpłatnie, w przypadkach:
1) konieczności podjęcia natychmiastowego leczenia w zakładzie opieki zdrowotnej;
2) wynikających z potrzeby zachowania ciągłości leczenia.
Ponadto przysługuje Ci na podstawie zlecenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub felczera ubezpieczenia zdrowotnego, bezpłatny przejazd środkami transportu sanitarnego - w przypadku dysfunkcji narządu ruchu uniemożliwiającej korzystanie ze środków transportu publicznego, w celu odbycia leczenia - do najbliższego zakładu opieki zdrowotnej udzielającego świadczeń we właściwym zakresie, i z powrotem (art. 41 ust. 1 i ust. 2 ustawy o świadczeniach).
Wyrażenia zgody (obok zgody lekarza) na uczestnictwo innych osób poza personelem medycznym niezbędnym ze względu na rodzaj udzielanego Tobie świadczenia zdrowotnego (art. 36 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).


Wyrażenia zgody na uczestnictwo podczas udzielania Tobie świadczeń zdrowotnych: studentów nauk medycznych, lekarzy oraz innego personelu medycznego, w przypadku demonstracji o charakterze wyłącznie dydaktycznym, jeżeli Jesteś pacjentem kliniki, szpitala akademii medycznych, medycznej jednostki badawczo-rozwojowej lub innej jednostki uprawnionej do kształcenia wyżej wymienionych (art. 36 ust. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Wnioskowania o zasięgnięcie przez lekarza (udzielającego Tobie świadczeń zdrowotnych) opinii właściwego lekarza specjalisty lub zorganizowania konsylium lekarskiego w razie wątpliwości diagnostycznych lub terapeutycznych, jeżeli wyżej wymieniony lekarz uzna to za uzasadnione w świetle wymagań wiedzy medycznej (art. 37 ustawy o zawodach lekarza
i lekarza dentysty).
Bezpłatnych środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, niezbędnych do udzielania Tobie świadczeń zdrowotnych, jeżeli są one konieczne do wykonania świadczenia (art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej; art. 35 ustawy o świadczeniach).


Rozdział 3

PRAWA PACJENTA W SZPITALU PSYCHIATRYCZNYM

3.1 PRZYJĘCIE DO SZPITALA ZA ZGODĄ PACJENTA
Przyjęcie do szpitala osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za pisemną zgodą tej osoby na podstawie ważnego skierowania do szpitala, jeżeli lekarz wyznaczony do tej czynności, po jej osobistym zbadaniu, stwierdzi wskazania do przyjęcia. Natomiast w nagłych przypadkach, w szczególności w przypadku braku możliwości uzyskania pomocy lekarskiej przed zgłoszeniem się do szpitala, osoba z zaburzeniami psychicznymi może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego, za jej pisemną zgodą, bez skierowania (art. 22 ust. 1 i ust. 1a ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.) zwanej dalej „ustawą o ochronie zdrowia psychicznego”).
Jeżeli przyjęcie do szpitala psychiatrycznego dotyczy osoby pełnoletniej całkowicie ubezwłasnowolnionej, zdolnej do wyrażenia zgody, wymagane jest również uzyskanie zgody tej osoby na przyjęcie. W przypadku sprzecznych oświadczeń w sprawie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego, zgodę na przyjęcie do szpitala wyraża sąd opiekuńczy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby (art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

3.2 PRZYJĘCIE DO SZPITALA BEZ ZGODY PACJENTA
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie lub osoby upośledzonej umysłowo niezdolnej do wyrażenia zgody lub stosunku do przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i leczenia następuje po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby. W przypadkach nagłych przyjęcie do szpitala psychiatrycznego może nastąpić bez wcześniejszego uzyskania zgody sądu opiekuńczego. W takim przypadku lekarz przyjmujący ma obowiązek, o ile to możliwe, zasięgnięcia pisemnej opinii innego lekarza, w miarę możliwości psychiatry, albo pisemnej opinii psychologa (art. 22 ust. 2 i ust. 2a ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody wymaganej w art. 22 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu choroby zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób (art. 23 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

O przyjęciu do szpitala psychiatrycznego decyduje lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym zbadaniu pacjenta (po uprzedzeniu o przyczynach przeprowadzenia badania) i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Lekarz ten jest obowiązany wyjaśnić choremu przyczyny przyjęcia do szpitala bez zgody i poinformować go o jego prawach (art. 21 ust. 2, art. 23 ust. 2 i ust. 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego wymaga zatwierdzenia przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Kierownik szpitala zawiadamia o tym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia (art. 23 ust. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Postępowanie przed sądem opiekuńczym umarza się, jeżeli pacjent, po przyjęciu bez zgody, wyraził następnie zgodę na pobyt w tym zakładzie, po uprzednim wysłuchaniu tej osoby (art. 26 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

3.3 W TRAKCIE HOSPITALIZACJI JAKO PACJENT MASZ PRAWO DO:
Bezpłatnych świadczeń zdrowotnych w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz do bezpłatnych produktów leczniczych, wyrobów medycznych i środków pomocniczych, jeżeli Jesteś osobą chorą psychicznie (wskazującą zaburzenia psychotyczne) lub upośledzoną umysłowo, nawet jeżeli nie Jesteś osoba ubezpieczoną (art. 10 ust. 1 i ust. 2, art. 3 pkt 1 lit. a i b ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Tego, aby personel medyczny przy wyborze rodzaju i metod postępowania leczniczego, brał pod uwagę nie tylko cele zdrowotne, ale także Twój interes i inne Twoje dobra osobiste, i dążył do osiągnięcia poprawy stanu zdrowia w sposób najmniej dla Ciebie uciążliwy (art. 12 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Porozumiewania się bez ograniczeń z rodziną i innymi osobami (art. 13 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Niekontrolowania Twojej korespondencji (art. 13 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Uzyskania pomocy w ochronie Twoich praw jako pacjenta w szczególności:
do spotkania z Rzecznikiem Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego, w warunkach zapewniających swobodę wypowiedzi, nie później niż w terminie
7 dni od dnia zgłoszenia takiej potrzeby,
przekazywania ustnych i pisemnych skarg w zakresie dotyczącym naruszenia Twoich praw oraz uzyskania informacji o rozstrzygnięciu zgłoszonej przez Ciebie sprawy,
uzyskania informacji o rozstrzygnięciu zgłoszonej sprawy (art. 10a ust. 1 i 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Uzyskania zgody ordynatora na okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania
z zakładu (przepustki), jeżeli nie zagraża to Twojemu życiu albo życiu i zdrowiu innych osób (art. 14 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Nieutrwalania Twoich oświadczeń obejmujących przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary w dokumentacji dotyczącej badań lub przebiegu Twojego leczenia (art. 51 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Zapoznania Cię przez lekarza z planowanym postępowaniem leczniczym (art. 33 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Wyrażenia odrębnej zgody lub zgody Twojego przedstawiciela ustawowego na świadczenia zdrowotne stwarzające podwyższone ryzyko takich jak:
1) punkcja podpotyliczna lub lędźwiowa przeprowadzana w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego lub podania leków;
2) leczenie metodami śpiączkowymi (śpiączki atropinowe, śpiączki insulinowe);
3) leczenie elektrowstrząsami.
Masz prawo również do otrzymania od lekarza informacji o dających się przewidzieć skutkach świadczeń zdrowotnych wymienionych powyżej (§ 1 i § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 4 sierpnia 1995 r. w sprawie wykazu świadczeń zdrowotnych wymagających odrębnej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego (Dz. U. Nr 100, poz. 503)).
Uprzedzenia Cię o zastosowaniu wobec Twojej osoby środka przymusu bezpośredniego przed tym zanim środek ten zostanie podjęty oraz zachowania szczególnej ostrożności
i dbałości o Twoje dobro przez personel medyczny w trakcie stosowania środka przymusu bezpośredniego (art. 18 ust. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Tego, aby przymus bezpośredni w formie unieruchomienia lub izolacji na zlecenie lekarza nie mógł trwać dłużej niż 4 godziny. Jednakże w razie potrzeby lekarz, po osobistym zbadaniu Twojej osoby, może przedłużyć unieruchomienie na następne okresy
6-godzinne (§ 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego (Dz. U. Nr 103 poz. 514) zwanego dalej: „rozporządzeniem w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego”).
Krótkotrwałego uwalniania od unieruchomienia w celu zmiany pozycji lub zaspokojenia potrzeb fizjologicznych i higienicznych, nie rzadziej niż co 4 godziny (§14 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego).
Zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w zawiązku z wykonywaniem powyższych czynności z wyjątkiem określonych w w/w ustawie sytuacji, gdy osoby te są zwolnione zachowania tajemnicy[1] (art. 50 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Tego, aby zajęcia rehabilitacyjne prowadzone w szpitalach psychiatrycznych oraz domach pomocy społecznej, nie były podporządkowane celom gospodarczym (art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

[1] Od obowiązku zachowania tajemnicy osoba wymieniona w art. 50 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego jest zwolniona w stosunku do:
1) lekarza sprawującego opiekę nad osobą z zaburzeniami psychicznymi,
2) właściwych organów administracji rządowej lub samorządowej, co do okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecznej,
3) osób współuczestniczących w wykonywaniu czynności w ramach pomocy społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbędne,
4) (41) służb ochrony państwa i ich upoważnionych pisemnie funkcjonariuszy lub żołnierzy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania sprawdzającego na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych (art. 50 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Tego, aby kierownik zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej w razie stwierdzenia, że Twój przedstawiciel ustawowy nie wykonuje należycie swoich obowiązków wobec Twojej osoby, zawiadomił o tym sąd opiekuńczy miejsca Twojego zamieszkania (art. 17 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Złożenia wniosku do sądu opiekuńczego miejsca siedziby szpitala psychiatrycznego o ustanowienie kuratora, jeżeli uważasz, iż w czasie pobytu w szpitalu potrzebujesz pomocy do prowadzenia wszystkich swoich spraw albo spraw określonego rodzaju (art. 44 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Wysłuchania Cię przez sędziego wizytującego nie później niż w terminie 48 godzin od otrzymania przez sąd opiekuńczy zawiadomienia od kierownika szpitala psychiatrycznego, jeżeli zostałeś przyjęty w trybie art. 23 (osoba chora psychicznie przyjęta, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób), art. 24 (osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, pobyt w szpitalu nie może trwać dłużej niż 10 dni) oraz art. 28 (w razie cofnięcia poprzednio wyrażonej zgody na hospitalizacje) (art. 45 ust. 2 ustawy
o ochronie zdrowia psychicznego).

Złożenia wniosku o adwokata z urzędu w toczącym się postępowaniu przed sądem opiekuńczym w sprawach określonych w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego
(art. 48 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Złożenia odwołania od postanowienia sądu opiekuńczego w przedmiocie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez Twojej zgody, do sądu drugiej instancji (art. 42 i art. 47 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Złożenia w dowolnej formie wniosku o nakazanie wypisania Cię ze szpitala psychiatrycznego – jeżeli jesteś hospitalizowany za swoja zgodą (art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Złożenia w dowolnej formie, wniosku o nakazanie wypisania Cię ze szpitala psychiatrycznego, nie wcześniej niż po upływie 30 dni od uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego w przedmiocie przyjęcia do szpitala lub dalszego leczenia bez Twojej zgody. O Twoim wypisie postanawia ordynator (lekarz kierujący oddziałem), jeżeli uzna, iż ustały przewidziane w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego przyczyny przyjęcia i pobytu Twojej osoby w szpitalu psychiatrycznym (art. 35 ust. 1 i art. 36 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Wystąpienia do sądu opiekuńczego, w którego okręgu znajduje się szpital psychiatryczny o nakazanie wypisania Twojej osoby ze szpitala psychiatrycznego, w razie odmowy wypisania. Wniosek powinieneś złożyć w terminie 7 dni od powiadomienia Twojej osoby o odmowie wypisania oraz o terminie i sposobie złożenia wniosku (art. 36 ust. 3 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).
Przyjęcia za swoją zgodą (lub Twojego przedstawiciela ustawowego) do domu pomocy społecznej, jeżeli nie jesteś w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych
i nie masz możliwości korzystania z opieki innych osób, a potrzebujesz stałej opieki
i pielęgnacji, lecz nie wymagasz leczenia szpitalnego (art. 38 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Rozdział 4

PRAWA DZIECKA W TRAKCIE UDZIELANIA ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH
Jako pacjent poniżej 18 roku życia masz prawo do korzystania z większości praw przysługujących osobom dorosłym w trakcie korzystania ze świadczeń zdrowotnych z uwzględnieniem uprawnień Twoich rodziców lub opiekunów i z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z Twojego wieku.

JAKO PACJENT PONIŻEJ 18 ROKU ŻYCIA MASZ PRAWO DO:
Świadczeń opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie określonych dla osób ubezpieczonych (art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach).
Dodatkowych świadczeń zdrowotnych lekarza dentysty oraz materiałów stomatologicznych stosowanych przy udzielaniu tych świadczeń, zakwalifikowanych jako świadczenia gwarantowane dla dzieci i młodzieży do ukończenia 18 roku życia (art. 31 ust. 3 ustawy o świadczeniach).
Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat szesnastu lekarz ma obowiązek udzielić Ci informacji w zakresie i w formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu Twojego procesu diagnostycznego lub terapeutycznego, ponadto masz prawo do wyrażenia swojego zdania (art. 31 ust. 7 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat szesnastu lekarz ma obowiązek udzielić Ci przystępnej informacji o Twoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu (art. 31 ust. 1 i ust. 5 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat szesnastu wymagana jest również (obok zgody Twojego przedstawiciela ustawowego) Twoja zgoda na wykonanie badania lub udzielenie innego świadczenia zdrowotnego. W przypadku zastosowania zabiegu operacyjnego albo metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla Ciebie jest wymagana również (obok zgody Twojego przedstawiciela ustawowego) Twoja zgoda w formie pisemnej (art. 34 ust. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).
Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat szesnastu, masz prawo do wyrażenia sprzeciwu na pobranie po śmierci komórek, tkanek i narządów (art. 5 ust. 3 ustawy o transplantacji).

Jeżeli jesteś małoletnim i ukończyłeś szesnasty rok życia lub nie ukończyłeś szesnastego roku życia i jesteś w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie swego uczestnictwa w eksperymencie medycznym lub badaniu klinicznym (po poinformowaniu Cię o istocie, znaczeniu, skutkach i ryzyku tego badania), konieczne jest wyrażenie w formie pisemnej Twojej świadomej zgody na udział w powyższych obok zgody Twojego przedstawiciela ustawowego (art. 25 ust. 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty; art. 37 b ust. 2 pkt 4 i art. 37h ust. 1 pkt 1 prawa farmaceutycznego).
Wyrażenia w każdej chwili cofnięcia zgody na udział w badaniu klinicznym lub eksperymencie medycznym bądź wycofania się w każdej chwili z tego badania lub eksperymentu (art. 27 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty; art. 37h ust. 1 pkt 3 i art. 37 b ust. 2 pkt 2 prawa farmaceutycznego).

Tego, aby w celu zminimalizowania bólu i dyskomfortu w trakcie trwania badania klinicznego zapewniono Tobie udział w przedmiotowym badaniu personelu posiadającego wiedzę i umiejętności w zakresie postępowania z małoletnimi oraz zastosowania metod służących minimalizacji dyskomfortu związanego z wykonywanym badaniem (§ 23 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu prowadzenia badań klinicznych z udziałem małoletnich (Dz. U. Nr 104, poz. 1108)).
Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat trzynastu masz prawo do wyrażenia zgody na pobranie od Ciebie szpiku na rzecz Twojego rodzeństwa, jeżeli nie spowoduje to dającego się przewidzieć upośledzenia sprawności Twojego organizmu (art. 12 ust. 3 ustawy o transplantacji).

Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat szesnastu masz prawo do złożenia wniosku do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce Twojego zamieszkania o zgodę na pobranie od Ciebie szpiku lub komórek krwiotwórczych krwi obwodowej w sytuacji gdy ma miejsce bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia Twojego rodzeństwa (art. 12 ust. 4 ustawy o transplantacji).
Jeżeli urodziłeś się w szpitalu lub zostałeś przyjęty do szpitala przed ukończeniem siódmego roku życia jesteś zaopatrywany w znak tożsamości (art. 21a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).
Jeżeli jesteś małoletnim powyżej lat szesnastu i jesteś zdolny do wyrażenia zgody wymagana jest również Twoja zgoda na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego (art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Podstawa prawna:
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.);
ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89);
ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, z późn. zm.);
ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2005 r.
Nr 226, poz. 1943, z późn. zm.);
ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602, z późn. zm.);
ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U.
Nr 111, poz. 535, z późn. zm.);
ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411);
ustawa z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2004 r. Nr 53,
poz. 533, z późn. zm.);
ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz. U. z 2004 r. Nr 144, poz. 1529, z późn. zm.);
ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 30, poz. 158, z późn. zm.);
ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz. U. Nr 91, poz. 178, z późn. zm.);
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926, z późn. zm.);
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2006 r. w sprawie rodzajów i zakresu dokumentacji medycznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. Nr 247, poz. 1819);
rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 sierpnia 1995 r. w sprawie sposobu stosowania przymusu bezpośredniego (Dz. U. Nr 103, poz. 514);
rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 4 sierpnia 1995 r. w sprawie wykazu świadczeń zdrowotnych wymagających odrębnej zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego (Dz. U. Nr 100, poz. 503);
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 października 2005 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 197, poz. 1643);
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu prowadzenia badań klinicznych z udziałem małoletnich (Dz. U. Nr 104, poz. 1108).